• Home
• Canon Text
• Romanized
• śāstrapiṭaka
• yoginītantraṭīkā
• Vajrapradīpā

Vajrapradīpā

Technical Details

p.1

saroruhavajra's hevajra-lineage pari - 2

udghātaḥ

namaḥ śrīhevajrāya ||

śrīhevajraṁ praṇamyādau nistaraṇgasvarūpiṇam |

utpattikramam āśritya viśuddhir vakṣyate sphuṭam ||

prathamaṁ tāvat sādhanasūtraṁ nigadyate |

pūjācakraṁ | caturbrahmavihāraṁ | paramaṁ | saha-

jaṁ | sveṣṭadevo | rakṣācakraṁ | śūnyatādhimokṣaḥ |

śmaśānaṁ | kūṭāgāraṁ | hetumaṇḍalaṁ | drutāpattiḥ |

samutthānaṁ | nyāso | dveṣātmā | utsargo | jñānaca-

kraṁ | abhiṣeko | mudraṇam | amṛtāsvādo | jagad -

p.2

arthaḥ | ṣaḍaṇgaḥ | prabhāsvaram | utthānaṁ | mantra-

jāpo | balitattvaṁ | sūkṣmayogo | dvitīyanyāso | vihara-

ṇaṁ bhojanaṁ | caraṇaṁ | śayanaṁ | punar apy

utthānam |

etena dvātriṁśatsādhanasūtraṁ mahāpuruṣalakṣaṇaviśuddham || ||

1 pūjācakram

ādau tāvad yogī sattvārthodyatamatir iti | yogaṁ kāmayituṁ śīlaṁ

yasyeti yogī | sattvamanorathapuraṇaṁ kāmayatiti sattvārthodyatamatiḥ || samyag gurubhaṭṭārakam ārādhya yathāvidhinā śrīhevajroktamaṇḍalapravūṣta iti | tenātyantaikaniṣaṇṇo bhūtvā kāyagauravaṁ parityajyārādhya guruṁ | samyakcittenety ārādhanaṁ | samyaggurūpadeśāmnā-

p.3

yajña iti | samyaggurubhaṭṭārakam api | tasyārādhane sati tena praveśito hevajroktamaṇḍale yathāvidhinā || yathāparipātyābhiṣiktaḥ samyag anujñāta iti | udakādiprajñājānābhiṣekaparyantam iti siktvā | yathāmnāyopadeśena tantraṁ deśayitvā | hitaśiṣyaṁ bhājanaṁ ca buddhvā | tadanu tasmai prakāśayet tattvaṁ paramāntaṁ viramādikam | anyapadārthaṁ kṛtvā deśitavyam ||

tadanu samyaganujñāto mantrī vakṣyamāṇakramaṁ cared guptena yāvan mudrāprāptiḥ syāt | mudrālābha iti kiñcil lābhaḥ syāt ||

p.4

suviśuddhāviparītatattvajñānaprāpta iti | viparītaṁ na bhavatīty aviparītam |

kiṁ tv asya prākṛtatanor aviśuddhatāṁ vihāya suviśuddhatattvaṁ jñānadvāreṇa jānātīti jñānaṁ mārgaḥ | prāpto 'nena | suviśuddhāviparītatattvajñānaprāpta iti || labdhanimittaś ceti | kalpitālāro nimittaṁ suviśuddhāviparītatattvajñānapariprāptes tasmād aviparītajñānaṁ kāraṇaṁ kāryam aviparītatattvajñānam || tan nimittaṁ jānātīti yathāmnāyato 'nena labdhanimittaḥ || ata eva 

dhūmena jñāyate vahniḥ salilaṁ tu balākayā |

nimittair jñāyate gotraṁ bodhisattvasya dhīmataḥ ||

p.5

cakārāt punar anena jñānasaṁpanno yogī śrīmaddhevajraṁ sādhayitukāmo mūloktavidyāprāptau satyāṁ śmaśānāraṇyagamanaṁ kuryād iti ||

tadanu manorame sthāne sthitvā | vakṣyamāṇaṁ balipūjādikaṁ kṛtvā guptayogena yathoktavidhinā pūjācakram ānīya | bāhyaguhyatattvapūjā viśeṣaiḥ saṁpūjya | bhāvanām ārabhet || tatra puspādibhir nānāprakārair arcanā bāhyaṁ | taccakrasthitadevīhastagatasamayasarīketadra-vyabhāvanā guhyam | sphuratsaṁhāravigrahaṁ nāma tattvam || anena kaṁ saṁpūjayet | yo 'sau svahṛtsūryasthabījād | vinirgatai raśmijāla-kiraṇair ānītaḥ sacakrabhaṭṭārakaḥ tam iti | etena svahṛtsūryasthabījād vinirgatārthaḥ sūcitaḥ ||

p.6

tataḥ saptavidhānuttarapūjāṁ kuryāt tasyāgrataḥ || etena pūjācakram uktaṁ bhagavatā puṇyasaṁbhārārtham | puṇyasaṁbhārāj jñānasaṁbhāro jñānasaṁbhārād bodhir uttamā ||

iti pūjācakram ||1||

2 caturbrahmavihāram

tadanv ekaputrapremalakṣaṇāṁ mahāmaitrīṁ sarvasattveṣūtpādya | tatas tān sarvān saṁsārārṇavapatitān dṛṣṭvā cāraka ekaputre dhḥkhe sati yathākaṣṭaṁ tathāśaraṇān sattvān dṛṣṭvā mahākaruṇām utpādya | paścāt | mahāprāmodyaprāpto yogī katham ātmānam api siddhaṁ matvā hasatīti | harṣayukto mantrī muditāṁ vibhā-

p.7

vayet | saṁsārāsaktimahātmalābhasatkārādau sarvāpekṣāvirahalakṣaṇāṁ mahopekṣāṁ vibhāvayed || iti caturbrahmavihāram ||2||

3 paramam

evaṁbhūto mantrī paramasādhanam ārabhet ||

prathamaṁ bhāvayen mṛtakaṁ dharmadhātvātmakaṁ viduḥ |

yogī tasyopari sthitvā herukatvaṁ vibhāvayet ||

śrīherukavajraṁ tatra sthitvā | akṣaraṣatkārtham āmukhīkuryāt | atha sadupadeśataḥ śrīherukety akṣaracatuṣṭayārthaṁ jñānāloka- vajrasamādhiyogenāmukhayantaṁ bhāvayed iti paramam ||3||

p.8

4 sahajam

anenāśucitanum apanīya sahajayogam ārabhet || jhaṭiti buddhāgāra-madhye vaṁkāreṇa nigaditaṁ pūrvavad vaktracihnādyaiś candrakāntimaṇiprabham ātmānaṁ vajrasattvaṁ mahāśāntaṁ jaṭāmukuṭinaṁ dvibhu-jaikamukhaṁ trinetraṁ vajraparyaṇkiṇaṁ dharmamudrāvṛtakaradvayaṁ savopari candrasthaṁ bhāvayet | anantalokadhātukaṁ dvātriṁśallakṣaṇadharaṁ vyañjanāśītirājitaṁ sahajaherukaṁ cintayed iti || kasmāt |

ālikālisamāyogo niḥsvabhāvapadaṁ param |

śavasya paramārtho 'yaṁ vajrasattvasya viṣṭaraḥ ||

p.9

tasyotpādo hūṁ-phaṭ-kāreṇa na ceṣyate | kathaṁ cakārāt | akṣareti śūnyam | tasmād akalpitodbhūtaṁ piṇḍaṁ ced ata evākṣarodbhava-piṇḍasyeti | etad dṛdhīkaraṇahetor aṣṭame paṭale coktaṁ bhagavatā -

ālikālisamāyogo vajrasattvasya viṣṭaraḥ |

akṣarodbhavapiṇḍasya hūṁ-phaṭ-kārau na ceṣyate ||

iti ||

pūrvavad vaktracihnādyaiś candrakāntimaṇiprabham |

iti vacanāt || vajrasattvaśabdena sahajanāthaṁ vicintya dveṣavajra-padam ārabhet || iti sahajam ||4||

p.10

5 sveṣṭadevaḥ

tato dveṣavajrapadaṁ vakṣye | jraṁkārākṣaraprayogataḥ | repheṇa sūryaṁ taddhṛdaye vibhāvya | tadbindunā cintayet saṁpūrṇam induṁ | tanmadhyavartihūṁkāraṁ jajagajjanmabījasūcakaṁ | evaṁ ca tribhuvaneśvaraṁ vidhāvya | taddhṛdaye vajrasattvahṛdaya ity arthaḥ | kathaṁ | devatāpaṭaloktadrameṇa |

svahṛdi bhāvayed rephaṁ tatbhavaṁ sūryamaṇḍalam |

tatraiva kūṁkṛtiṁ caiva prajñopāyasvabhāvakam ||

kṛṣṇavarṇaṁ mahāghoraṁ hūṁkārād vajram udbhavet |

p.11

vajravaraṭakamadhyasthaṁ hūṁtattvaṁ bhāvayet punaḥ ||

hūṁkārapariṇataṁ dṛṣṭvā dvesātmānaṁ vibhāvayet ||

hūṁkārapariṇataśabdena | etat sarvaṁ pariṇamya | dveṣavajraṁ vibhāvya hṛdaye | yathopadeśato "vajrī dveṣātmako bhavet" | vakṣyamā-ṇakramaṁ saṁsthānaṁ dhyāyāt | tatsamavigrahaṁ caturṇāṁ madhyato yogī bhāvayed yathādhimokṣam ||

yathopadeśatas traidhaṁ sveṣṭadaivatarūpakam |

aṣṭāsyādimahāghoraṁ bhāvayed īḍṛṣaṁ prabhum ||

p.12

sattvabimbasamudbhūtaṁ maṇḍaleśaṁ vibhāvayet ||

iti vacanāt || sveṣṭadevatā ||5||

6 rakṣācakram

evaṁ dveṣavajrayogena sphārayet krodhasaṁghātaṁ dikṣu vidikṣu yathākramam | hūṁkārapariṇatān sarvān mahākiraṇajvā-lākulān utsrjet | evaṁ pūrvādidikṣu yamāntakaprajñāntakapadmā-ntakavighnāntakān yathākramaṁ dhyāyāt | kṛṣṇasitaraktanīlān vajramudgarasitavajradaṇḍaraktavajrābjakarālavajradharān kharvalambodarān vairocanaraneśāmitābhākṣobhyāṇkitaśirasaḥ ||

p.13

tata aiśānyādikoṇeṣv acalaṭakkirājanīladaṇḍamahābalāḥ | mahākṛṣṇāḥ khaḍgāṇkuśadaṇḍatriśūladharāḥ || ṭakkyacalau divyābhara-ṇabhūṣitau lalitau vikṛtānanau | nīladaṇḍamahābalau yamāntakavad vikṛtau | tanmadhye dhyāyāt punar ūrdhva uṣṇīṣacakravartī pītaḥ pītacakradharaḥ | vairocanamukuṭī kharvalambodaraḥ | adhare sumbharājaḥ kṛṣṇavarṇo muṣaladharaḥ kharvalambodaraḥ || acalādayaś catvāraḥ sumbharājaś cākṣobhyamukuṭinaḥ || amī daśakrodhāḥ pratyālīḍhapadāḥ | vāme tarjanīvajrapāśadharāś ca viśvābjasūryeṣu draṣṭavyāḥ ||

p.14

evaṁ yathānukrameṇotsṛjya krodhān svasvasthāne tatra tatra gatveti vicintya | saṁmukhībhūya sthitvā saṁpuṭāñjaliṁ kṛtvā | aṣṭapadahṛdayopahṛdayamantraiḥ stutipūrvakaṁ kiṁ kariṣyāmo vayaṁ vadantīti paśyet || tataḥ śāntikādibhedena tv ājñāpya tān oṁ sumbha nisumbhetyādinā | dhīmatas te vajradharājñāṁ saṁgṛhyātmanirmāṇaṁ svasvasthāne saṁsthāpya svayam eva gatvā vighnagaṇān galake vajrapāśena baddhvā svasvāstreṇa trāsayanto gṛhītvāgatya daśadikṣu vighnātmanaḥ svasvanirmāṇe samarpya vajradharābhimukhībhūya tiṣṭhantīti paśyet ||

p.15

tatrāyaṁ vighnagaṇaḥ | indro gauraḥ sahasrākṣo ratnamukuṭī lalitatanuḥ | yamaḥ kṛṣṇa ūrdhvapiṇgalakeśaḥ kharvala-mbodaraḥ | varuṇaḥ śuklaḥ saphaṇāṇkitaśirā lalitāṇgaḥ | kuberaḥ pīto ratnamukuṭī lalitavigrahaḥ | īśānaḥ śuklo jaṭāmukuṭī kharvo bṛhatkukṣiḥ | agnī  rakto jaṭāmukuṭyaṇkitaśirāḥ kharvaśarīraḥ | rākṣaso dhūmro muktakeśaḥ kharvatanuḥ | vātaḥ śyāmo ratnamukuṭī lalitatanuḥ || ūrdhve pitāmahaḥ pītaḥ kharvalambodaro jaṭāmukuṭī | adhare pṛthivī pītā ratnamukuṭinī lalitatanvī ||

p.16

ete vighnavināyakā yamāntakādibhir gṛhītāḥ kātarodvignās trāṇārthaiṣaṇatatparā draṣtavyāḥ ||

tadanu svahṛdījāt krodham abhaḥṣūlaṁ kṛṣṇavarṇaṁ mahāghoraṁ pralayānaladuḥsaham| amṛtakuṇḍalyākāram ūrdhve sphārayitvā yamāntakādiṣu samarpya cintayed vighnagaṇamastakeṣu|| tadanu

oṁ gha gha ghātaya ghātaya sarvaduṣṭān phaṭ phaṭ kīlaya kīlaya sarvapāpān phaṭ phaṭ hūṁ hūṁ vajrakīla vajradhara ājṇāpayati sarvadustavighnānāṁ kāyavākcittavajraṁ kīlaya hūṁ phaṭ|

p.17

ity anena kīlān āropayet | iti kilanamantraḥ ||

oṁ vajramudgara vajrakīlākotaya 2 hūṁ phaṭ |

ity anenākoṭayanti || krodhāḥ sarva ātmacihnapariṇāmeṇa vajramudgaraṁ vibhāyva | kīlākoṭanamantreṇa tāvat kīlān ākoṭayanti yāvad dharaṇīgatā bhaveyuḥ || tataḥ svasvanirmāṇe praviṣṭān yamāntakādīn cintayet | tadanv ekīkaraṇasamaye krodhavahninā vināyakaparivārān nirmūlīkṛtān paśyet ||

p.18

idānīm -

repheṇa sūryaṁ purato vibhāvya

tasmin ravau hūṁbhavaviśvavajram |

tenaiva vajreṇa vibhāvayec ca 

prākārakam pañjarabandhanaṁ ca ||

cakāreṇa vajraśarajālaṁ vajravitānaṁ vajramayīṁ bhūmiṁ ca pratipāditam ārasātalaparyantaṁ cintayet || vighnān utsārya iti vacanāt | rakṣācakram uktaṁ vighnopaśamanāya ||6||

p.19

7 śūnyatādhimokṣaḥ

tadanu niḥśeṣavastutattvasārasaṁgrāhakaṁ mantram uccared iti | tattvataḥ sarvadharmavicāreṇa yad rūpaṁ tat sāraṁ tasya saṁgrāhakaṁ tatsaṁgrāhakam |

oṁ śūnyatājñānavajrasvabhāvātmako 'ham |

iti mantram | ityanantaraṁ mantrārtham āmukhīkurvan ātmānaṁ traidhātukaṁ ca nirābhāsaṁ paśyet || śūnyatādhimokṣam ||7||

p.20

8 śmaśānaṁ

tanmadhya ākāśavyāpinīṁ prajñām ekārākārāṁ śuklāṁ bhāvayet | taduparīti tanmadhya ākāśopari pṛthvī bhavati | niścitaṁ vāyvādi krameṇānena caturmahābhūtamaṇḍalasaṁhāreṇa kūṭāgāraṁ śmaśānāṣṭakamaṇḍitaṁ cintayet ||

atha śmaśānāni kathyante | yathānukramayogataḥ -

pūrve caṇḍograṁ nāma mahāśmaśānam | śirīṣavṛkṣe gajamukho maharddhikaḥ sitaḥ | indro dikpatir gauraḥ sahasrākṣaḥ 

p.21

śuklairāvatāsīnaḥ | vāsukir nāgarājaḥ pītaḥ | garjito megho viśvavarṇaḥ | sumeruḥ parvataś catūtatnamayaḥ | sitavjro nāma caityaḥ śvetaḥ ||1||

dakṣiṇe karaṇkabhīṣaṇaṁ nāma mahāśmaśānam | āmravṛkṣe mahiṣamukho maharddhikaḥ krṣṇaḥ | yamo dikpālo mahiṣārūḍhaḥ kṛṣṇaḥ | padmo nāgaḥ sitaḥ | āvartako megho viśvavarṇaḥ | malayaparvato gauraḥ | kṛṣṇavajro nāma caityaḥ kṛṣṇaḥ ||2||

paścime jvālākulaṁ nāma mahāśmaśānam | kaṇkelivṛkṣe makarānano maharddhikaḥ śvetaḥ | varuṇo dikpatiḥ sitaḥ | karkoṭako nāgo raktaḥ | ghoro megho viśvavarṇaḥ | kailāsaparvataḥ śvetaḥ | saṁjnāvajro nāma caityaḥ sitaḥ ||3||

p.22

uttare gahvaraṁ nāma mahāśmaśānam | aśvatthvṛkṣe manuṣyamukho maharddhiko gauraḥ | dikpatiḥ kubero gauro naravāhanaḥ | takṣako nāgaḥ kṛṣṇaḥ | ghūrṇito megho viśvavarṇaḥ | mandaraḥ parvataḥ śyāmaḥ | saṁskāravajro nāma gauracaityaḥ ||4||

aiśānyāṁ lakṣmīvanaṁ nāma mahāśmaśānam | vaṭavṛkṣe gomukho maharddhikaḥ sitaḥ | maheśvaro dikpatiḥ sito govāhanaḥ | śaṇkhapālo nāgaḥ pītaḥ | caṇḍo megho viśvavarṇaḥ | mahendraḥ pravataḥ kṛṣṇaḥ | cittavajro nāma śvetacaityaḥ ||5||

āgneyyām aṭṭaṭṭahāso nāma mahāśmaśānam | karañjavṛkṣe cāgānano maharddhiko raktaḥ | hutāśano dikpālo

p.23

raktaḥ | mahāpadmo nāgaḥ śyāmaḥ | ghano megho viśvavarṇaḥ | gandhamādanaḥ parvataḥ pītaḥ | kāyavajro nāma raktacaityaḥ ||6||

nairṛtyāṁ ghorāndhakāraṁ nāma mahāśmaśānam | latāparkaṭivṛkṣe śavamukho mahārddhikaḥ kṛṣṇaḥ | rākṣaso dikpatiḥ śavāsanaḥ kṛṣṇaḥ | ananto nāgaḥ pāṇḍaraḥ | pūraṇo megho viśvavarṇaḥ | hemaparvataḥ śvetaḥ | ratnavajro nāma caityaḥ kṛṣṇaḥ ||7||

vāyavyāṁ kilikilāravaṁ nāma mahāśmaśānam | arjunavṛkṣe mṛgānano mahārddhikaḥ śyāmaḥ | nāruto dikpatiḥ śyāmo mṛgārūḍhaḥ | kuliko nāgaḥ karburaḥ | varṣaṇo megho viśva -

p.24

varṇaḥ | śrīparvato nīlaḥ | dharmavajro nāma śyāmacaityaḥ ||8||

etanmadhye maharddhikāḥ punar vāme narakapālāsṛkparipūrṇakaravyagrāḥ | dakṣine nānārasagrahaṇābhinayakarakamalasampannāś cintanīyāḥ || tadanu haritaśādvalanūtanāṇkuritapatraracitanānāpuṣpatarubhir ghanāni | kākakokilolūkaśukaśārikapotakakapotikāgṛdhrādibhir nānāpakṣigaṇair upaśobhitāni | siṁhavṛkaśārdūlabhallūkaśū-karādinānāmṛgaiḥ paripūritāni | nānāsugandhikusumaparimalair ākulīkṛtāni | nānāsarpaughapūritāni | haḍḍamuṇḍakaṇkālākapālaśa-vādibhir nānāsthānapradeśamaṇḍitāni |

p.25

 punar nānāpradeśeṣu vihāravihārīdhyānāgāravāpikāyogiyoginyava-bhūtāvadhūtīdhyāyidhyāyinīyakṣayakṣiṇīpretapretīrākṣasarākṣasīkumbhā-ṇḍakumbhāṇḍībhūtabhūtīḍākaḍākinīvīravīriṇīsamūhaiḥ samayasaṁ-ketāsaktacittair anvitāni | hāsyalāsyavilāsāliṇganacumbanavicitrādi-prāptaḍākaḍākinīgaṇaiḥ paripūritāni || tadanv ānandacittena kecid vajrapadair nartayantaḥ | kecid vajragītair gāyantaḥ | kecin nānāsamayācārair ācarantaḥ | kecit pañcāmṛtapañcapradīpaṁ bhakṣayantaḥ | kecin nānāvastūny upaḍhaukayantaḥ |

p.26

kecin nānāsattvān saṁtarpayantaḥ | kecin madanāni pibanto draṣṭavyāḥ || apare ca ḍākaḍamarupaṭahamardalakṛpīṭajha-rjharavīṇāveṇuvaṁśatalādibhir nānāvādyair vādyantaḥ || punar anekasiddhavidyādharavidyādharīmahoragamahoragīkinnarakinna-rīgandharvagandharvītyādibhir devāsuragaruḍasamūhaiḥ paripūritāni | kilikilāravāṇi ghoragahvarāṇi bhayānakāni navanāṭya-rasenātyantamanohlādakarāṇi | vetālabhūtasaṁghair adhiṣṭhitāni tiṣṭhanty aṣṭa śmaśānāni cintayet ||

p.27

aṣṭaśmaśānaṁ vijñānāṣṭakaviśuddham | aṣṭavijñānam iti | cakṣurādipañcavijñānam | ālayaviñānam | manovijñānam | kliṣṭamanovijñānam | ādarśavapnamāyāmarīcikāgandharvanagarapra-tiśrutkajalacandrākāśam iti | ata eva śmaśānāṣṭakaṁ sarvadharma-pariñānena grāhyagrāhakavarjitam | ity aṣṭavijñānadṛṣṭāntena jñāyante śmaśānāni ||8||

9 kūtāgāram

sarvajñatābhisaṁbodhiḥ

idānīm uktavāyvādicaturmahābhūtapariṇataṁ kūtāgāraṁ kathyate || catuḥsmṛtyupasthānaviśuddhyā caturdvāram | catuḥprahāṇāni catvāras toraṇāḥ smṛtāḥ | caturṛddhipādaviśuddhyā caturvedikā | pañcendriyāṇi caturasraṁ vajrasūtraṁ ca | pañca balāni catvāri koṇāni hā -

p.28

rārddhahāraṁ ca | āryāṣṭāṇgikamārgaviśuddhyāṣṭau stambhāḥ prakalpitāḥ | sapta bodhyaṇgāni pakṣinīkramaśīrṣacatracāmaravitānagha-ṇṭāpatākāś ceti | kūtāgāraṁ saptatriṁśadbodhipākṣikadharmaviśuddham | prabhāsvaraṁ bhāvayed iti śabdena kūṭāgāram | etena bodhipākṣikadharmārthasvabhāvaṁ svarūpataḥ | kiṁ tūtpattiṁ praty uktavad boddhavyam | svarūpeṇa pṛthivyādikramaṁ dhyāyāt ||

atha bodhipākṣikadharmabhedāḥ kathyante | āryasaroruhapāda-prasādataḥ || prathamaṁ mantravigrahotpattiḥ | taddharmaḥ sar -

p.29

vaśūnyaḥ | tasmāt prathamaṁ kāya utpannaḥ || anuśabdena | tasyābhāvas taddharmarūpaṁ | paścād yat tad dharmarūpaṁ smṛtir ity utpatter abhāvāt | pūrvarūpam aśeṣavastutattvasvabhāvam | tasmāc cittaprakṛtir iti smṛtiśabdena bhaṇyate cet | tadā pratibhāsate katham | kalpitākāreṇa | tena vinā naivaṁ bhavati svarūpam | sā punar darpaṇapratibimbaṁ yathā tathaiva pratibhāsata utpattiṁ prati kalpitākāram || upasthānaśabdena kim | uttamād uttamaṁ sthānam anenety upasthānaṁ | uttamaṁ prabhāsvaraṁ smṛtiśabdena

p.30

yad uktam | tadupasthānasthitihetoḥ pūrvadvāraṁ kalpayed evaṁbhūtaṁ | kāyānusmṛtyupasthānaviśuddhyā pūrvadvāram || evaṁ vedanānusmṛtyupasthānaviśuddhyā dakṣinadvāram || evaṁ dharmā-nusmṛtyupasthānaviśuddhyā paścimadvāram || evaṁ cittānusmṛtyu-pasthānaviśuddhyā uttaradvāram ||

evaṁ bhavatīti katham | rūpaṁ vihāya vedanā na vetty anyatra saṁjñāpi tathā saṁskārā evaṁ bhavet || kiṁ tu yathā māyā yathā svapnaṁ gandharvanagaraṁ yathā | tathaiva pratibhāsante dvārāḥ || evaṁ rūpavedanāsaṁjñāsaṁskārā vijñānaviṭhapitāḥ | sarvadharmā apy evaṁ | vijñānam apy alikam | kathaṁ vicārāsahaṁ cet 

p.31

| vicāra iti kim | ye te dharmā vijñānaviṭhapitās te kṣaṇikā iti bhāvaḥ | alīkā iti śakyoktiḥ | tasmād vijñānam api kṣaṇikam | katham | sarvadharmavicāreṇa | cāmīkarādibhiḥ pariracitaghaṭādidharmāḥ | taddharmābhāve yathā dravyābhāvaḥ | tathā sarvadharmābhāve vijñānābhāvaḥ | ata eva vijñānam apy kṣaṇikam | yathā grāhyavastvabhāve grāhakābhāvaḥ | tathā grāhyagrāhakābhāve grahaṇābhāvaḥ || punar yathā grāhyam ālambya grāhakasthitiḥ | tathā grāhyagrāhakam ālambya grahaṇasthitiḥ | tayor abhāve grahaṇābhāvaḥ || śeṣarūpaṁ hi mahādvāram utpattiviśuddhyā vinā na jñāyate | evaṁbhūtaṁ dvāraṁ catuṣṭayaṁ dhyātavyaṁ nirmāṇālīkasvarūpam ||

p.32

catuḥprahāṇāni toraṇāḥ saṛtā iti | anutpannānāṁ pāpānāṁ pratipakṣaḥ | utpannānāṁ pāpānāṁ viccedaḥ | anutpannānāṁ kuśalamūlānām utpādanam |  utpannānāṁ kuśalamūlānāṁ buddhatve pariṇāmanā ceti || pratipakṣo vicceda utpādaḥ pariṇāmanā | iti || kasya pratipakṣaḥ | rāgādikleśasya | tasmād anutpattiḥ kleśasya bhaviṣyati | utpādakṛtavirodho 'sau pratipakṣaḥ || utpanne api rāgādikleśasya vināśāyeyaṁ bhāvanā tasya viccedaḥ | tasmād etadvināśād āmīṣābhāvaḥ | ata eva nirāmayapadotpattiḥ | utpanna iyaṁ sattvena saha sādhāraṇīkartukāmatā pariṇāmanā || iti prahāṇacatuṣṭayapariśuddhyā catvāras toraṇāḥ ||

p.33

caturṛddhipādaviśuddhyā caturvedikāḥ | cando vīryam mīmāṁsā cittaḥ | canda ity atyantādaratā cintāyām | evaṁ vīryam apy atyantābhilāṣatā | aviccedaḥ | tenaivānavaratavicāraṇā mīmāṁseti | vicāram apīti | svarūpeṇa tenaiva svaparatadākārakaraṇaṁ hi nāma vicāraḥ | citta iti svarūpākārotpādaś cittaparyantatā | tasmāc cittaparyantatā sākṣātkriyā || evaṁ caturṛddhipādaviśuddhaṁ vedikācatuṣṭayam ||

p.34

ṛddhyutpādam iti | yo 'sau nirmāṇaviśuddhyā viśuddhākāras tasya sphuratsaṁhāravigrahaṁ nāma yatheccayā ṛddhiḥ | asyākārasya sākṣātkāra utpādaḥ | tasmād etena vinā svarūpavajrākāre praveśo nāstīti ||

pañcendriyāṇi caturasraṁ vajrasūtraṁ ceti | śraddhendriyaṁ vīryendriyaṁ smṛtīndriyaṁ samādhīndriyaṁ prajñendriyam iti || abhisaṁpratyayaḥ prathamaṁ hetūpādānaḥ śraddhendriyaśabdena bhaṇyate | atyantādarataḥ | dvitīye pravartanam ātmajñānaṁ vinā nirvṛtiṁ vihāya saṁsārakarmakam ā saṁsāram āsādya

p.35

pravartayatīti pravartanaṁ vīryendriyaśabdena bhaṇyate | tattvto 'harniśi yogas tṛtīye | ātmeti jñānaviccede cittapraveśamātreṇa yadākārasyākṛtimotpādo yo 'sau smṛtīndriyaśabdena bhaṇyate | cittaikāgratā caturthe | agraśabdena samyag mārgaḥ | tena sahaikatā cittaikāratā samādhīndriyaśabdena bhaṇyate | evaṁ caturindriyaiś caturasraṁ ca | urasaśabdenānyatra bhaṇyate || vajrasūtrair iti | pañca rekhāḥ pañca prākārāḥ pañcatathāgatabhedena bheditāḥ santi | tanmedhye buddhāgāraṁ vajraśabdena sarveṇa saha samaṁ | samaṁ vajram abhedyaṁ

p.36

| prajñendriyaśabdena sarvadharmāpratiṣṭhānam iti pratipāditaṁ cet | tadā samāḥ prākārāḥ | tathāgatānām anyonyabhedo nāstīti | yad vajradharasvabhāveneti | vajrasūtrair alaṁkṛtair ebhiḥ prākārair alaṁkṛtaṁ cintayed dhyānāgāram ||

catvāri koṇāṇi hārārddhahāraṁ ca pañca balānīti | śraddhābalaṁ vīryabalaṁ smṛtibalaṁ samādhibalaṁ prajñābalaṁ ceti || abhisaṁpratyayaḥ prathamo hetuḥ | hetoḥ paripūraṇaṁ balaṁ sāmarthyam | phalaṁ sākṣātkāraḥ | taṁ saṁpādayatīti śraddhābalaśabdena bhaṇyate || taddhetau dṛḍhacittaṁ kṛtvā pravartayatīti vīryabalam ||

p.37

punas tatra kṣaṇam api caitanyaṁ nopalabhyate | aharniśi yogaṁ yat tat smṛtibalam | cittaikāgratā yathābhūtaṁ sarvadharmānupalambho 'gramārgas taṁ sākṣātkāraṁ karotīti tenābhinnaṁ tat sākṣāt samādhibalaśabdena bhaṇyate || evaṁ caturbalaviśuddhaṁ koṇacatuṣṭayam | caturindriyāṇāṁ paripūraṇaṁ karotīti catvāri balāni | paripūraṇaśabdenārthapūraṇaṁ iti || prajñābalena hārārddhahāram | balaṁ prāg uktam | prajñendriyasaṁpāditaṁ sarvadharmāpratiṣṭhānaṁ yat tat saṁpūraṇaṁ sākṣāt-

p.38

kāram | tenābhinnam ātmānaṁ prajñābalena hārārddhahārabhāvanā tenoktā ||

āryāṣṭāṇgikamārgair aṣṭau stambhāḥ prakalpitāḥ || ārabdha-syāparityāgo nāma samyagdṛṣṭiḥ | avisaṁvādakavacanaṁ nāma saṁyagvāk | daśakuśalānatikramo nāma samyaksaṁkalpitaḥ | sattvāviheṭhanācittaṁ nāma saṁyakkarmāntaḥ | daśakuśalaikamanaḥ samyagājīvaḥ | ātyantikanairātmyacittaṁ nāma samyagvyāyāmaḥ | vyāyāmo nāma bhāvābhāvavicedaḥ | kālatraya ekakṣaṇajñatā saṁyaksmṛtiḥ | trailokyaikamūrtiḥ samyaksamādhiś ceti | ebhiḥ stambhāḥ prakalpitāḥ ||

p.39

sapta bodhyaṇgāni pakṣiṇīkramaśīrṣaccatracāmaravitānaghaṇṭāpatākā iti smṛtāḥ || sarvadā kālatrayaparijñānasmaraṇaṁ nāma smṛtisaṁbodhyaṇgam | anavaratamahārasāvabodho nāma dharmapravicayasaṁbodhyaṇgam | aviccinnamahāyoyena pravṛttiṁ nāma vīryapravicayasaṁbodhyaṇgam | nairātmyaṁ vinā nānyaratir iti prītipravicayasaṁbodhyaṇgam | sarvadā śūnyatākaruṇābhinnayogo nāma prasrabdhipravicayasaṁbodhyaṇgam | aviparītatattvaprāptir nāma samādhipravicayasaṁbodhyaṇgam | samādhāv anābhogapravṛttir nāma upekṣāpravicayasaṁbodhyaṇgam | ebhiḥ saṁbodhyaṇgaiḥ pakṣiṇyādaya uktā dhyātavyāḥ ||

p.40

etena saptatriṁśadbodhipākṣikadharmabhedena kūṭāgārabhāvanāparyantena prathamaśūnyatādau sarvajñatābhisaṁbodhir uktā ||

iti kūṭāgāram ||9||

10 hetumaṇḍalam

mārgajñatābhisaṁbodhiḥ 

idānīṁ hetuvajradharotpādaḥ kathyate || kūṭāgārābhyantare viśvada-lakamalopari caturmārāḥ sūryākrāntā draṣṭavyāḥ | hekāravajreṇa | brahmāviṣṇumaheśvaradevendrāḥ | skandho mṛtyuḥ kleśo devaputraś ca | ete ca catvāro mārāḥ skandhānāṁ kleśakārakāḥ ||

p.41

atha tadupari sūryacakraṁ dṛṣṭvā | tasyopary akārādisvarair dviguṇitaṁ kṛtvā | tatpariṇāmena candramaṇḍalaṁ bhāvyaṁ dvātriṁśanmahāpuruṣalakṣaṇasaṁsūcakam ādarśajñānasvabhāvakam || kakārādivarṇair ḍa-ḍha-da-dhā-ya-lety akṣaraṣaṭkaṁ dattvā | dviguṇitaṁ kṛtvā | anulomavilomena dṛṣṭvā | tatpariṇāmena sūryamaṇḍalaṁ paśyed aśītyanuvyañjanasaṁsūcakaṁ samatājñānasvabhāvam ||

anayor madhye hūṁ-aṁ-bījadvayaṁ dṛṣṭvā | tatsaṁbhavakaroṭakakartikaṁ paśyed bījadvayenāṇkitaṁ pratyavekṣaṇājñānam || bījād raśmīn niścāryānantalokadhātūn avabhāsyānīya tatraiva praveśya 

p.42

sarvam apy ekaṁ bhāvayed iti kṛtyānuṣṭhānajñānam || etat sarvaṁ pariṇamya | jhaṭity ātmānaṁ śrīherukarūpaṁ suviśuddhadha-rmadhātujñānam || etena pañcākāraḥ | ādarśajñānena yathādṛṣṭaṁ pūpaṁ | samatājñānena tathā samarasīkṛtaṁ | pratyavekṣaṇājñānena pratyavekṣitaṁ tathā punaḥ kṛtyānuṣṭhānajñānena yat karaṇīyaṁ tad ekībhāvakṛtaṁ | suviśuddhadharmadhātujñānaṁ sarvākāreṇa sahaikarūpam | iti pañcākārābhisaṁbodhiḥ ||

etena "trailokyaikamūrtim abhisamīkṣya" tataḥ pūrvādidvāreṣu yathākramaṁ brahmendropendrarudrāḥ tathaiva aiśānyādikoṇeṣu vaivasvatavittanāyakanairṛtivemacitriṇaś ca | evam aṣṭāsanāni vibhāvya 

p.43

tadupari candrārkasampuṭamadhyeṣu gaṁ caṁ vaṁ ghaṁ puṁ śaṁ caṁ daṁ iti bījāṣṭakaṁ paśyet || tatpariṇātāni gauryādīnāṁ cihnāni kartikṛpīṭakūrmasarpasiṁhabhikṣucakravajrāṇi cintayet tena tenādhiṣṭhitāni | sarvam ekatra pariṇamya gauryādayo niṣpādanīyā draṣṭavyāḥ || etena bhāvyamaṇḍalam uktam ||

eṣāṁ varṇacihnāni viśuddhiś cedānīṁ vakṣyante | atha 'kṛpayā locane rakte" | kṛpeti sattveṣv ekacittatāsnehaḥ | tena raktanetraḥ || 'kṛṣṇāṇgo maitracittataḥ" | maitracitta iti skandhadhātvindriyāṇāṁ 

p.44

nirodhaḥ | tena maitracittena kṛṣṇāṇgaḥ || "netraśuddhis trivajreṇa" kāyavākcittānāṁ nirāvaraṇaṁ trivajram ||

saṁgrahavastucatuṣkeṇa catvāraś caraṇāḥ smṛtāḥ ||

saṁgrahavastv iti | dānaṁ priyavacanam arthacaryā samānārthatā ceti || acintyatattve cittāropaṇaṁ nāma dānam | tatrācintye cittāropaṇe yathā sukhaṁ tathā prītir yathopadeśād boddhavyā || dāhāc cedān nikaṣād yathā suvarṇaṁ tatheti tattvaṁ priyavacanaśabdena bhaṇyate || arthaṁ kāyavākcittaṁ vinā yathā na caraṇaṁ tathārthacaryāśabdena bhaṇyate || samānār 

p.45

thaśabdena sarvair ekamūrtitā nāma || etad eva caturṇāṁ caraṇānāṁ śuddhiḥ ||

nukhāny aṣṭāv aṣṭavimokṣaviśuddhāni || rūpaṁ paśyati śūnyam | anavakāśaṁ paśyati śūnyam | śubhāśubhajñānam āpannaṁ paśyati śūnyam | dṛṣṭikṛtaṁ paśyati śūnyam | ākāśam āpannaṁ paśyati śūyaṁ | saṁvittinirodhaṁ paśyati śūnyam || ity aṣṭau vimokṣaviśuddhāni mukhāni | vimokṣam iti sarvabandhavimuktaṁ sukham | āpannam iti mahāsukhena svaparasaṁvittijñānanirodhaś ceti ||

p.46

"bhujāḥ ṣoḍaśa śūnyatā" iti | adhyātmaśūnyatā | bahirdhāśūnyatā | adhyātmabahirdhāśūnyatā | mahāśūnyatā | śūnyatāśūnyatā | paramārthaśūnyatā saṁskṛtaśūnyatā | asaṁskṛtaśūnyatā | atyantaśūnyatā | anavarāgraśūnyatā | prakṛtiśūnyatā | aparakṛtiśūnyatā | sarvadharmaśūnyatā | abhāvaśūnyatāsvabhāvaśūnyatā | abhāvasvabhāvaśūnyatā | iti ṣoḍaśa śūnyatāḥ ||

diānīṁ śūnyatārthaḥ kathyate || sakaladharmā antaḥśūnyāḥ | ity adhyātmaśūnyatā || sarvadharmā bāhyaṁ tathaiva | bahirdhāśūnyatā || śūnyatākaruṇābhinno yathā yogo bhavati guror upadeśatas tathādhyātmabahirdhāśūnyatā || abhinnayogād yad anubhūtaṁ sā mahāśūnyatety abhidhīyate || mahāyogād yac 

p.47

cūnyaṁ tac cūnyatāśūnyatā bhaṇyate || ata eva paramārtha utkṛṣṭād utkṛṣṭataraḥ | iti paramārthaśūnyatā || etāḥ ṣaṭ śūnyatāḥ || etābhiḥ saṁskṛtā sarvākāreṇaikīkṛtā | saṁskṛtaśūnyateti || asaṁskṛteti saṁskāro 'pi na vidyate | jātau sarvākārā ekayuktā | ity asaṁskṛtaśūnyatā || sarvākāravaropetā nāmātyantaśūnyatā || anavarāgraśūnyateti tena saha bhedo nāstīti || prakṛtiśūnyateti prakṛtiḥ pañcākārodbhūtā | pañcākāram ity ākāraśūnyam | iti prakṛtiśūnyatā || svabhāvo nāstīty aprakṛtisvabhāvā prajñāpāramitā | ity aprakṛtiśūnyatā || sthāvarajaṇgamāḥ paramāṇur api sarvadharmāḥ | sarvadharmaśabdenoktam iti yad uktaṁ tat sarvaṁ śūnyam | iti sarvadharmaśūnyatā || abhāva iti kim | jagat 

p.48

sarvam alātacakram iva bhāvadarśanaṁ svarūpataḥ | prakṛtir nijākhyātety abhāvaśūnyatā || svabhāva iti | sveti svacittaṁ asya bhāvaḥ | iti svabhāvaśūnyatā || ākāśadhātuvijñānaskandhayor ekībhāve yathā bhaved pūpam | abhāvasvabhāvaśūnyateti nigaditaṁ tathā || etaccūnyatāśuddhā bhujāḥ prakīrtitāḥ ||

atha mukhavarṇaviśuddhiś ca kathyate || prathamamukhaṁ kṛṣṇaṁ dveṣakarmasādhanārthaṁ cendriyāṇāṁ nivāraṇaṁ ca | vāmamukhaṁ raktaṁ vaśyārthasādhanaṁ kāyavākcittaikībhāvatā 

p.49

vaśatā | dakṣiṇamukhaṁ śuklaṁ śāntyarthaṁ skandhadhātvāyataneṣu śuddhadevatāhaṇkāratā nāma śāntiḥ | ūrdhvāsyaṁ vikarālinaṁ dhūmraṁ | paścima udbhūtakleśanāśārthaṁ dveṣādaya evaṁ caturmāravināśārthaṁ mukhāni catvāri bhṛṇgasaṁnibhāni | skandhāśrayo rogaḥ skandhamāraḥ skandhānāṁ skandhasvabhāvaḥ | mṛtyumāraḥ sattvāpakāraḥ | kleśamāro 'pi evam | strīlaulyaṁ nāma devaputramāraḥ | iti māracatuṣṭayavināśārthaṁ mukhāni catvāri bhṛṇgasaṁnibhāni ||

p.50

cihnānāṁ śuddhiḥ kathyate || kuñjarādayo gṛhītā nānākleśopaśāntaye | nānākleśā iti -

kāsaḥ śvāsas tathonmādaḥ kṣayakuṣṭhavicarcikāḥ |

plīhajakṣmasvarūpāś ca gajādyāḥ parikīrtitāḥ ||

iti aṣṭa kleśāḥ ||

ete karabhṛtāḥ sattvā bhājanopari dhāritāḥ |

ity arthaḥ || dhanadāntapṛthivyādāv aṣṭaiśvaryaprasiddhyarthaṁ vāmena gṛhītaṁ cihnam ||

kāyaiśvaryaṁ vāgaiśvaryaṁ cittaiśvaryaṁ tathaiva ca |

p.51

ṛddhiḥ sarvagataiśvaryam iccā kartā guṇāṣṭakam ||

kāyānantyaṁ kāyaiśvaryaṁ (1); sarvabhāṣāṁ vadatīti vāgaiśvaryaṁ (2); sarvasattvacittaṁ jānātīti cittaiśvaryyaṁ (3); ṛddhyānan-talokadhātuṁ paśyatīty ṛddhyaiśvaryaṁ (4); trailokyaikamūrtiḥ sarvagataiśvaryaṁ (5); kāmena mahāsukhamayaṁ sattvānām abhilāṣayatīti kāmaiśvaryaṁ | iccāśabdena kāma uktaḥ (6); kartā vajradharateti kartraiśvaryaṁ (7);gambhīradevatākārān nirvāṇe gataṁ | nirvāṇād devatākāreṇa caraṇam iti guṇaiśvaryaṁ (8); | etena cihnānāṁ viśuddhiḥ || bhājanānāṁ śuddhiḥ ka -

p.52 

thitā | bhājanaṁ karuṇāṁśapratipādanam | bhujāḥ śūnyatāśuddhāḥ | etena śūnyatākaruṇābhinnatvaṁ pratipāditam ||

"mātrābhiḥ pañca buddhāḥ syur " iti | mātreti mudrāḥ pañcatathāgataśuddhāḥ | mudreti pariccadaḥ |

cakrī kuṇḍala kaṇṭhī ca haste rucaka mekhalam |

"bhasmeti mudrāṣaṭkaṁ pratīrtitam" | ṣaṇmudreti samyagjñānam || samyagjñānam iti yatra jñānābhāvaḥ | jñānābhāve

p.53

yad rūpaṁ tat samyagjñānaṁ bhavet || pañcāśadakṣararacitā skandhe śiromālikā | ālikālipañcāśadakṣaraviśuddhyeti yuganaddhamā-rgopadarśikā kaṇṭhe śiromālikā ||

navanāṭyarasāś ca kathyanta idānīm || nairātmyāsahaikarasaṁ śṛṇgāraḥ | śmaśānasthitir vīraḥ | bhṛkuṭīkarālaṁ bībhatsaḥ | jvalatprabhatvaṁ raudraḥ | vikasitavadanaṁ hāsyaḥ | sārdra-muṇḍamālī bhayānakaḥ | sattvānugrahacittaṁ karuṇā | māyārūpam adbhutam | prahīṇarāgādikleśatvāc cāntam || etair " nava -

p.54

nāṭyarasair yutaṁ bhagavantam ātmānaṁ hetubhūtam|| śuṣkapañcamuṇḍamālā lalāṭopari pañcaskandhānāṁ niḥsvabhāvārthapratipādikā| viśvavajrāṇkitaṁ mūrdhani viśvārthakaraṇāya|| kālatrayaparijñānāt trinetraṁ prati mukheṣu sarvajñarūpaṁ ceti|| sakalarāgādikleśadahanārthaṁ piṇgordhvakeśatvaṁ ceti|| sakalarāgādikleśadahanārthaṁ piṇgordhvakrśatvaṁ darśitam|| sakalarāgādikleśadahanārthaṁ piṇgordhvakeśatvaṁ darśitam|| sakaladharmanirāvaraṇapratipādanāya nagnatvaṁ|| prāptabodhicittapadatvād ardhaparyaṇkatāṇḍavam|| sakalatraidhātukaikamūrtipratipādanāya pādāṇguṣṭhaikatā darśitei|| bhagavān apy alīkapratibhāsaḥ| yathā bhagavān tathā bhagavatī ca| bhedaḥ punaḥ sakalaikamūrtivaśād ekamukhā|| vāme devāsurāṇāṁ raktena

p.55

pūritakaroṭakaravyagrā|| devāsuraśabdena kim| devaḥ kāyavākcittaṁ tadviṣayi 'suraḥ| anayor nirākaraṇaṁ viraktīkaraṇaṁ tena pūritaṁ karoṭam| karoṭaraktābhyām ekīkaraṇaṁ nāma prajñāpāramitārthaparipūraṇaṁ darśitam|| dakṣiṇa aśeṣakleśaccedanāya kartidhāriṇī|| śeṣaṁ yat kiñcid bhagavadviśuddhivad boddhavyaṁ bhagavatyāṁ||

idānīṁ sādhyasamayavajradharaśarīre cakracatuṣṭayaṁ dhyāyāt nirmāṇādau kṛtvā yathāyogena tattvato dharmasaṁbhoganīrmāṇamahāsukhavatuḥkāyaśuddhayartham iti||

p.56

idānīṁ māṇḍaleyaviśuddhiḥ kathyate|| gaurī kṛṣṇā māravineyasattvaprabodhanāya| dakṣiṇakare mithyādṛṣṭiccedanāya kartidhāriṇi| vāme saṁsāravāsanāvināśāya rohitam|| caurī raktā rāgavineyasattvaprabodhanāya| dakṣiṇe prajñopāyātmakatvapratipādanāya kṛpīṭam| vāme mohavināśārthaṁ varāhaḥ|| vettālī taptahemābhā pauṣṭikasattvavinayārthaṁ sukhajananāyety arthaḥ| dakṣiṇe śūnyatārthapratipattaye kūrmaḥ| vāme karuṇāsvabhāvaṁ padmabhājanam|| ghasmarī maraktamaṇinibhā kiñcidraktaśyāmaśilākārā| abhicārukārthaprasādhane uccedijanaprabhodhanārthaṁ ca| dakṣiṇe dveṣaviśu

p.57

ddhitaḥ sarpaḥ| vāme prajñopāyātmakayogapātrikā|| pukkasī nīla jambhanārthaprasādhane mānisattvaprabodhanārthaṁ ca| dakṣiṇe mārasenāvidāraṇāya siṁhaḥ| vāma aśeṣadvandvaccedanāya pariśuḥ|| śabarī śuklā śāntasattvaprabodhanāya| dakṣiṇe pañcajñānapratipādanāya bhikśuḥ| vāma advaitajñānāvabodhanāya khiṇkhirikā|| caṇḍāī gaganaśyāmā stambhanārthaprasādhane satabdhasattvaprabodhanāya ca| dakṣiṇe kiṁcijjñānamātraccedanāya cakraḥ| vāma ajñānamalonmūlanārthaṁ lāṇgalam|| ḍombinī karburā viśvārthaprasādhane krūrāśaya

p.58

janaprabodhane ca | abhedyajñānapratipādanāya dakṣiṇe vajraḥ | vāma aśeṣaduṣṭatrajanāya tarjanikā smṛtā ||

āsām aṣṭāsanaśuddhiḥ kathyata idānīm | rāgavidyāśravaṇapā-nabhojananidrātarkaśraddhātyantābhiniveśaccedanāyāṣṭāsanāny upadarśitāni | atyantābhiniveśaccedaḥ punaḥ kartavyo dhyāne || evam aṣṭāsanānāṁ śuddhir uktā ||

p.59

etāḥ sarvās trinetrā ūrdhvapiṇgalakeśāḥ pañcamudrāvibhūṣitā ardhaparyaṇkanāṭyasthā vivastrikā daṁṣṭrākarālavadanā bhagavatkāmeccāsaṁpannā bhāvanīyāḥ ||

ityanantaraṁ devatāpaṭṭikāyāṁ vīṇādīḥ pradhānadvāradakṣiṇād ārabhya dvārakoṇasandhiṣu dve dve devatyau | nāmapradhānādyakṣaram indubindusamanvitam āsāṁ bījaṁ | tajjanitam āsāṁ cihnaṁ punas tadbījāṇkitaṁ | candrasūryayor madhyeṣu dṛṣṭvā | gauryādayo yathā niṣpannās tathā vīṇādīnām utpāda iti kṛtvā cintayet |

p.60

atha vīṇā pīṭā | vaṁśā raktā | mṛdaṇgā dhūmrā | murajā sitā | mālā pītā | lāsyā raktā | gītā aruṇā | nṛtyā viśvavarṇā | puṣpā śuklā | dhūpā kṛṣṇā | pīpā kanakābhā | gandhā pītā | ādarśā sitā | rasā raktā | sparśā haritā | dharmā sitā ||

etāḥ svasvacinahastābhinayapadāś candrāsanasthāḥ ṣoḍaśakalāviśuddhā draṣṭavyāḥ || etena viśvapadmādau hetuvajra-dharabimbaniṣpattimāṇḍaleyajanaparyantena | mārgajñatābhisaṁbodhiḥ || iti hetumaṇḍalam ||10||

p.61

11 drutāpattiḥ

athedānīṁ sūkṣmamaṇḍalasvabhāvaṁ raktahoḥkārapaṇktidvayapariveṣṭitaṁ dhyāyād upadeśād gandharvasattvaṁ mahāsukhamayam atirāgaṁ svaraśminākṛṣya yathopadeśāt praviśya praveśitamātreṇa bhagavān atyantaparamamahāsukhaikarasena svavidyayā saha mahārāgānurāgato drutāpanno bījarūpeṇāvasthito 'bhūt ||

iti drutāpattiḥ ||11||

p.62

12 samutthānam

tataḥ pukkasyādayaś catasro devyaḥ | anāthā vayam iti matvā | mahādaurmanasyaprāptāḥ atīvotkaṇṭhitāś cittaprabodhakārikābhir vajragītikābhir bhagavantam utthāpayanti ||

tatrāyam utthānagāthācatuṣṭayārthaḥ kathyate | "uṭṭha bharāḍo karuṇamaṇv" ityādi |

"uttiṣṭha tvaṁ bhaṭṭāraka karuṇāmanaska sadā pukkasīṁ māṁ paritrāhi mahāsukhayogena kāmāhi māṁ | tyaja śūnyatāsamādhiṁ dravarūpatām" iti | "mayā tava mahāmaitrī" || "tvayā vinā mṛtā-

p.63

haṁ | uttiṣṭha tvaṁ hevajra tyaja śūnyatāsvabhāvatāṁ | śabaryāḥ siddhyatu kāryam" iti | "mayā tava mahākaruṇā" || "lokān nimantrya surataprabho śūnye tiṣṭhasi kim | ahaṁ caṇḍālī vijñāpayāmi tvayā vinā ūhe na diśaṁ | na diśaṁ paśyāmī" ti | "tasmād uttiṣṭha mayā tava mahāmuditā" || "he aindrajālika uttiṣṭha tvam ahaṁ jānāmi tava cittam | indrajālaṁ kṛtvā sthito 'si | vayaṁ ḍombinyo 'tināgarikāś cekamanasa" iti | "mā kuru karuṇāviccedam"

p.64

 iti | "mayā tava mahopekṣāvihāraḥ" || iti catustattvaviśuddhyā drutāpattir upadarśitā | ātmatattvaṁ devatātattvaṁ mantratattvaṁ jñānatattvam iti ||

atra gurūpadeśād yathā tathā krameṇa boddhavyaṁ catustattvārthaṁ granthavistarabhayān noktam atra ||

atha tattvarūpī bhagavāṁś ced abhūt tadā tattvagītaprayogataḥ svapnaprabodhitavad uttiṣṭhet | tathā ca paraprasaṁgaḥ || bhagavān nairātmayā sahaikacittena nairātmako bhaved cet | tasmād ā-

p.65

kāśasvapnaṁ paśyati kim | athavā kathaṁ svapnaprabodhitavad bhagavān uttṣṭhati | atrāha | sattvā nidrāvasthāyāṁ kiñcid api na jānate | athotthānaṁ kathaṁ dṛśyate | itikartavyatāvaśāj jahaṭity uttiṣṭhet samtrastavat | tathā śūnyatāsamādhisamāpanno bhagavān svaparasaṁvittiṁ na jānāti | atha ca tattvagītapracodita uttiṣṭhet | praṇidhānāvedhavaśāt || tathā ca praśnadvayam | jantavaḥ kāyasukham ālambya na jānanti te nidrāvasthāyāṁ kiṁ tu kāyena sattā | bhagavataḥ kiṁ tādṛk | katham utthānam | atha ca mantriṇā prathamam aśucitanuḥ śucīkṛtaḥ śūnyatāśu -

p.66

ddhyā | nirmāṇakāyābhiniveśaprāpteḥ | punar atha kasya drutāpattir asau | nirmāṇasya | iti na bhavati | katham asthimajjārahitatvād | iti praśnadvayam || athāha | ādau drutāpattir hetor na tu phalasya || atha svarūpagrahaṇopāyakathanam | yathā śūnyatādiśuddhito hetuvajradharagrahaṇaṁ tathā drutāpannādiviśuddhitaḥ phalavaradharasyāpi grahaṇam | ekapraśno nirastaḥ | tathā cāparo 'pi | ādau devatākāreṇāśucikāyābhāvaḥ | aśucikāyābhāve śuddhanirmāṇakāyābhiniveśamātram | tasyābhāvenāmṛtadravenduvat svaccamāyopamavijñānarūpeṇa sthitaḥ | ata eva māyāvijñānaṁ praṇidhānadharam || yathā māyā svaparasaṁvittiṁ na jānāti |

p.67

atha ca kāryaṁ karoti | tathā māyāvijñānaṁ svaparavijñānaṁ vinā cirapraṇidhānāvedhavaśād uttiṣṭhati ||

yogasamādhiḥ

tatrāyam utthānakramaḥ pañcākāraprayogataḥ | amṛtadravād indurūpam iti | tadamṛtadravapariṇāmena pañcajñānamayaṁ bodhicittam || tatrālipariṇata ādarśajñānaṁ candraḥ | kālipariṇataḥ samatājñānaṁ sūryaḥ | tayor madhyagataṁ bījaṁ cihnaṁ pratyavekṣaṇam ucyate | sarvair ekam anuṣṭhānam |

p.68

bimbaniṣpattiḥ śuddhadharmatā || tataḥ pañcajñānamayabodhi-cittotthānakiraṇaiḥ sacarācaram ānīya māṇḍaleyaṁ ca tatraiva samarasaṁ kṛtvā śaraccandramaṇḍalākāraṁ bodhicittaṁ paśyet || iti yogasamādhiḥ ||

anuyogo nāma samādhiḥ

tadanu jhaṭiti tatpariṇataṁ sahajahevajraṁ śaraccaśadharākāram anantalokadhātuprakāśakaṁ dharmamudrāyutaṁ pañcajñānamayaṁ dhyāyāt || anuyogo nāma samādhiḥ ||12||

p.69

13 nyāsaḥ

atiyogo nāma samādhiḥ

tataḥ skandhadhātvāyatanānāṁ nyāsam ārabhet || āṁkāraṁ nyased rūpe | iṁkāraṁ vedanāyāṁ samṛtam | īṁdīrghaṁ saṁjñāyāṁ bhāvayet | uṁ saṁskāre nyaset | vijñāne tv aṁkāraṁ pañcaskandha-viśuddhitaḥ || ūṁkāraṁ nyasen māṁse | rakte ṛṁ punaḥ sṛjet ṛṁkāraṁ bodhicitte tu | majjamedayoḥ lṁ nyaset | dhātuviśuddhitaḥ || lṁkāraṁ rūpaviṣaye | śabde eṁkāraṁ nyaset | aiṁkāraṁ gandhabhāge ca rase oṁkāraṁ punaḥ | sparśe auṁkāram | aṁkāraṁ

p.70

dharmadhātutaḥ || eṣāṁ dṛḍhīkaraṇahetutvān navame paṭale coktaṁ bhagavatā -

rūpaskandhe bhaved vajrā gaurī vedanāyāṁ smṛtā |

saṁjñāyāṁ vāriyoginī saṁskāre vajraḍākinī |

vijñānaskandharūpeṇa sthitā nairātmyayoginī ||

rūpe gaurī sadākhyātā śabde caurī prakīrtitā |

vettālī gandhabhāge ca rase ghasmarī kīrtitā |

sparśe bhūcarī khyātā khecarī dharmadhātutaḥ ||

māṁse pukkasī khyātā rakte śabarī prakīrtitā |

caṇḍālī śukram ity uktaṁ ḍombinī medamajjayoḥ ||

iti atiyogo nāma samādhiḥ ||

p.71

mahāyogo nāma samādhiḥ

etena skandhadhātvāyatananyāsaḥ | tathā ca tasmāt punar api -

prathamaṁ śūnyatābodhiṁ dvitīyaṁ bījasaṁgraham |

tṛtīyaṁ bimbaniṣpattiś caturthaṁ nyāsam akṣaram ||

nābhau hṛdi tathā kaṇṭhe lalāṭe padmacatuṣṭayam | catuḥṣaṣṭy aṣṭa tathā ṣoḍaśa dvātriṁśaḍ yathākramato dhyātvā cintayet tatra sacarācaram || tato mantrapaṭaloktakāyavākcittādhiṣṭhānamantreṇa kāyāditrayādhiṣṭhānaṁ kuryād yathāmnāyopadeśataḥ | oṁkāreṇa kāya -

p.72

vajram | āḥkāreṇa vāgvajraṁ | hūṁkāreṇa cittavajram || iti mahāyogaḥ ||13||

14 'dveṣātmā'

ādiyogo nāma samādhiḥ 

idānīṁ taduparīti sattvahṛdaye pūrvoktakrameṇa sādhanoktakrameṇāpi | tathaiva śrīherukākārarūpaṁ caturṇāṁ madhye tv ekavīraṁ sveṣṭadevaṁ nairātmayā samāpannaṁ svavidyāyutaṁ vā niṣpannabimbam ātmānaṁ paśyet || ityanantaraṁ samayatrayam ārabhet | vajradharatā ātmasamayaṁ | svahṛdaye sūrye jñānasamayaṁ | tasyopari hūṁkāraḥ samādhisa -

p.73

 mayaṁ | vakṣyamāṇopadeśāj jñātvyau dvau jñānasamādhisamayau || nyāsaṁ punar yathā bhagavati tathā bhagavatyāṁ kuryād | adhikatarasādhanaṁ punar bhagavatyāṁ pañcakulakalāpo 'parāparasthāneṣu prasiddhaḥ | kalāpa iti tathāgatasamūhaḥ || āḥkāreṇa tridalaṁ padmaṁ sāhlādakaraṁ | hūṁkāreṇa kamalakiñjalkaṁ | hūṁkāreṇa jātakuliśaṁ | tanmaṇimadhya oṁkāraṁ paśyet || oṁ padma sukhādhāretyādigāthādvayenādhiṣṭhāya padmavajram anāhatākṣaroccāraṇapūrvakaṁ vajraṁ cā layitvā ratim ārabhet | pañcānāṁ madhye vāgvajrāhaṁkārataḥ ||

p.74

prathamaśūnyatādhimokṣādau ratisukhaparyantenādiyogo nāma samādhiḥ ||14||

15 utsargaḥ

sarvākārajñatābhisambodhiḥ

etac ca prajnopāyaikarasamahāsukhasaṁbhavabodhicittaṁ vinirgatam iti viditvā mātṛpuramadhye tritattvoccāraṇapūrvakaṁ sevayej jihvayā garuḍamudrādharo yogī || evaṁ tathāgatapūjā bhavena nityam || bāhye 'pi yadi bhadrā mudrā bhavati | no vā bhadrā bhavet tadā na kartavyaṁ | mūlāpattiḥ syāt ||

p.75

tadanu yat kiṁcil lavaleśaparamāṇulavabodhicittaṁ karṇikāsthitaṁ | tatpariṇāmena devatīpadmamadhye samaṇḍalamāṇḍaleyaṁ prabhuṁ vicintya manthamanthānayogāt || oṁ vajradhṛk hūṁ | bhagavatī aṁ | gaurī gaṁ | caurī caṁ | vettālī vaṁ | ghasmarī ghaṁ | pukkasī puṁ | śabarī śaṁ | caṇḍālī caṁ ḍombinī ḍaṁ | utsargayed ityādinā || pūrvādidvāreṣu yathākramaṁ gauryādayo 'stau devyaḥ || bhagavadbhagavatyāv utsrjya hūṁkārā-aṁkārābhyāṁ | bhagavān bhagavatīṁ praviṣṭaḥ | bha-

p.76

 gavatī bhagavantaṁ ca tathaiva || gandharvasattvapraveśādau maṇḍalotsargaparyantena sarvākārajñatābhisambodhiḥ ||15||

16 jñānacakram

sarvākārābhisambodhiḥ

tadanu bodhicittotsargasaṁbhūtā gauryādayo bhāvanīyāḥ || evaṁ yathānirdiṣṭaṁ maṇḍalacakrāntargataṁ vidyāgaṇapariveṣṭitaṁ raśmisamūhavyāptanabhastalaṁ samyag vibhāvya | idānīṁ jñānacakrākarṣaṇaṁ kuryāt || svahṛdhājād raśmiṁ niścārya gagana-

p.77

kuhare sphārayitvā jñānacakram ānīya purato vicintyārghapādyādikaṁ dattvā saṁpūjya saṁstutya ca | jaḥ hūṁ vaṁ hoḥ ityanenākarṣa-ṇapraveśanabandhanatoṣaṇaṁ ca kuryāṭ | jñānacakraṁ samayacakre praveśya yathāyatham ekībhūya devatāhaṇkāram udvahet ||

tadanu hṛdaye jñānāhaṁkāracintanam | yady apy ātmavat jñānacakraṁ tathāpi praveśānantare dvibhujaikamukhaṁ raktaṁ prajñāyutaṁ jñānasattvaṁ svahṛdaye cintayet | taddhṛdaye samādhinātham || tato bhagavatyādau gauryādīnām api tathaiva cintayed iti || jñānacakrākarṣaṇādau jñānacakrapraveśa-paryantena sarvākārābhisaṁbodhiḥ ||16||

p.78

17 abhiṣekaḥ

mūrdhābhisaṁbodhiḥ

tadanu jñānacakrasamayacakrayor ekīkaraṇasamaye prajvalitaraśmibhir ākṛṣyākāśe pañcatathāgataṁ herukarūpāpannaṁ samaṇḍalātmakaṁ dhyātvā | abhiṣiṇcantu mām sarvatathāgatā iti prārthayaṁs taṁ paśyet || tais tathāgataiḥ pañcavijayakalaśasaṁyutakaraiḥ | yathā hi jātamātreṇetyādi gāthāṁ paṭhitvā snāpayanti svayam eva || oṁ sarvatathātābhiṣekasamayaśriye hūṁ iti paṭhet   ||17||

p.79

18 mudraṇam

tadanu kuṇkumacandananānāsugandhiparimalapuṣpavṛṣṭir bhavati | dundubhiśabda uccalati | nāṭyavādyastutiśabdenānantalokadhātukolāhala uccalati || abhiṣiktas tu śirasi citteśaḥ syāt | bhagavatī ca cittāṇkā | citteśaśāśvataratneśāmitābhair gauryādīr mudrayet | punar ebhir buddhair yathākramaṁ pukkasyādīḥ śirasy aṇkayet ||

tato vīṇādayaḥ svasvaviṣayenābhyarcayanti prabhum || darpa-ṇavīṇāgandhaśaṇkhanānārasapūritādhārapātrasparśavastubodhicittaparipūrṇadharmodayāḥ | etān gṛhītvā bhagavantam arcayanti pūpavajrādayaḥ ||

p.80

tuhu paṛveṭṭia joiṇisatheṁ tuhu vara laddhā appaṇu citteṁ |

tai jaga sāla carācara sohia karuṇācitteṁ satu saṁbohia |

māyapabañce sāhasi kajja tuṭṭa ho maṇe śiriheruarajja ||

iti vajragītyā locanādayo bhagavantaṁ stuvanti || tathāgatabodhisattvavidyādevīkrodhādayo hṛdayopahṛdayamālāṣṭapadamantraiḥ saṁmukham ākāśe sthitvā stuvanti te | etenābhiṣekādau stutiparyantena mūrdhābhisaṁbodhiḥ ||18||

p.81

19 amṛtāsvādaḥ

anupūrvikābhisambodhiḥ

tadanu purato yaṁbhavaṁ vāyumaṇḍalaṁ dhvajāṇkitam | tadupari raṁbhavam agnimaṇḍalaṁ jvālāṇkitam | tasyopary āḥkārajaṁ trimuṇḍopari padmabhājanaṁ punar āḥkārādhiṣṭhitam | tanmadhye raktaṁ bāhye sitam | buṁ āṁ jrīṁ khaṁ hūṁ | lāṁ māṁ pāṁ tāṁ vaṁ tanmadhya etāni pariṇamya | pañcāmṛtapañcapradīpaṁ niṣpādya | tadupary oṁkāreṇāccāditam āḥkāreṇa candramaṇḍalaṁ hūṁkāreṇādhiṣṭhitaṁ dṛṣṭvā | vātapreritāgnitāpād eva pāradarasākā-ravadbhūtam oṁkāreṇa jvālanam āḥkāreṇa bodhanaṁ hūṁkāreṇa śodhanam kṛtvā | tadanu tritattvaraśminā jñānāmṛtam ānīya | tatraiva

p.82

praveśya | ekīkṛtya | hūṁbhavavajreṇāloḍya | samarasīkṛtya | vajram amṛte vilīnaṁ paśyet || tathāgatajñānāmṛtapraveśenātiśītalaṁ bhavet | iti niṣpādya tritattvenādhiṣṭhāya hūṁbhavavajrajihvayākṛṣya raśminā sacakram ātmānaṁ bhojayet ||

amṛtāsvādādau tatparyantenānupūrvikābhisambodhiḥ || ity amṛtāsvādaḥ ||19||

p.83

20 jagadarthaḥ

maṇḍalarājāgrī nāma samādhiḥ

tadanu maṇḍalamāṇḍaleyaṁ tatpratispharaṇayogena yasya yatra vineyās tasya nirmāṇena tatra gatvā tān vinīyāgatya svasvakāye saṁhṛtyānenaiva krameṇa paripācya ṣaḍaṇgabhāvanām ārabhed iti || utsargādau jagadarthaparyantena maṇḍalarājāgrī nāma samādhiḥ ||20||

21 ṣaḍaṇgam

tataḥ śaśiravisaṁpuṭamadhye mahāmantrarājacakravartibījākṣaraṁ dṛṣṭvā ṣaḍaṇgaṁ bhāvayet | kutaḥ | svahṛdayasthacandrasūryāntar-gatahūṁkāranirgataraśmisamūhāt | tato jñānasattvahṛdaye prathamaṁ 

p.84

samādhināthaṁ bhāvayet kṛṣṇaṁ | taṁ pariṇamya bindurūpaṁ dhyātvā | tadraśmibhir niḥsṛtya bhagavadromakūpataḥ samaṇḍalamāṇḍaleyaṁ mahākṛṣṇaṁ paśyet | dvitīye raktaṁ | tṛtīye pītaṁ | caturthe haritaṁ | pañcame nīlaṁ | ṣaṣṭhe sitam ity anena ṣaḍaṇgaṁ dhyāyāt ||

ṣaḍaṇgaṁ bhāvayitvā tu paścāt varṇaṁ visarjayet |

iti || varṇavisarjanaśabdena dvidhā bodhaḥ | varṇas tathāgatāhaṁkāraḥ śāntikādibhedārthataḥ | visarjanaśabdena prabhāsvara-praveśopāyakathanam ||21||

p.85

22 prabhāsvaram

ekakṣaṇābhisaṁboḍhiḥ

tata ālikāliśvāsoccvāsataḥ saṁsphārya saṁhārya tatraiva svayaṁ praveśya ekībhūya iti || ālikālipaṇktiṁ saṁsphārya | kutaḥ | śvāsoccvāsataḥ | śvāsapathenāliṁ kālim uccvāsapathena niḥsṛtya | tadraśmibhir lakṣaṇavyañjanāni saṁśodhya | sacarācareṇa sahaikībhūya | tatraiva praveśya svayaṁ | gauryādīr nairātmyāṁ ca saṁhārya | ātmanātiṣṭhed vajradharapadam avikalpitaṁ sarvabhāvataḥ | ata eva dvibhujai-kamukhaṁ śuklaṁ | kutra | śaśiravisaṁpuṭamadhya iti | bhāvābhāvānupalambha ity arthaḥ ||

p.86

ata eva -

abhrāntatattvalābhāya saṁbhogam iti smṛtam |

hūṇ-phaṭ-kāravinirmuktaṁ sattvabimbasamaṁ param ||

tathā ca kulapaṭale saṁbhogam ity uktam -

dehasthaṁ ca mahājnānaṁ sarvasamkalpavarjitam |

vyāpakaḥ sarvavastūnāṁ dehastho 'pi na dehajaḥ ||

tathā ca -

ādarśabimbe sakalāṇgayuktaṁ

rūpaṁ yathā svaccataraṁ vibhāti |

aśītyanuvyañjanalakṣaṇāḍhyo

dehas tathā vajradharaḥ sadaiva ||

p.87

svādhiṣṭhānakrama eṣaḥ || jagadarthādau sahajaparyantena ekakṣaṇābhisaṁbodhiḥ || ||

dharmakāyābhisaṁbodhiḥ

tato bījāvasthāyāṁ sthita ity asya ko 'rthaḥ | sahajo 'sau bījaḥ || atra prastāva idaṁ smartavyam iti | hasitekṣaṇāliṇganadvandva-caturvīśuddhyā jñātavyaḥ || kva -

ācārya guhya prajñā ca caturthaṁ tat punas tathā |

anenānandakṣaṇabhedārthaḥ kathyate | ācāryaśabdena vicitrakṣaṇaḥ prathamānandaḥ | guhyaśabdena vipākakṣaṇaḥ paramāna -

p.88

ndaḥ | prajñāśabdena vimardakṣaṇaḥ viramānandaḥ | caturthaṁ tat punas tatheti śabdena vilakṣaṇakṣaṇaḥ sahajānandaḥ || karmamudrāprasaṇge kiñcitsahajacāyonmeṣamātram | jñānamudrāprasaṇge samyaksamvedanam | mahāmudrāprasaṇge punaḥ saṁvedanābhāvaḥ || katham -

āi na anta na majjha tahiṁ ṇaū bhava naū nirvāṇa |

ehu so paramamahāsuha naū para nau appāṇa ||

p.89

iti yathā matvā sahajāvasthāyām | tato bhagavān api prabhāsvare praviśatīty arthaḥ || etena tad bījākṣaraṁ candrasūryau ca miśrībhūya ity anena jñānatrayābhāvaḥ sūcitaḥ | amṛtasvabhāvam ity anena sahajāvasthā dṛdhīkṛtā | raśmipuñjākāraṁ krameṇa dīpaśikhā iva yāvad anupalabdhikaṁ kuryād iti | raśmīti kiraṇam | puñjākāram iti skandhasamūham | krameṇeti pañcaskandhānupūrveṇa praveśam | dīpaśikhā iveti yathā dīpaśikhā jhaṭity astaṇgatā dīpāt | tathā bhagavataḥ skandhān ukrameṇa rūpād rūpaṁ vedanāyāṁ 

p.90

vedanā saṁjñāyāṁ | saṁjñā saṁskāreṣu | saṁskārā vijñāne | vijñānam ākāśe ||

pakṣābhāvāt pūrvato gauryādīnāṁ saṁhāraḥ kathaṁ bhavet | tatrāyaṁ kramaḥ kathyate | ālikālibhyāṁ niḥsṛtya sakalatraidhātukam ekīkṛtya yathākrameṇa praveśayet || gaurī svaiṣayaṁ gṛhītvā bhagavadrūpe gatā | tathā caurī vettālī ghasmarī ca vedanāsaṁjñāsaṁskāreṣu gatāḥ | pukkasī kaṭhinadhātuṁ gṛhītvā vajradhararūpadhātau gatā | tathā śabarī caṇḍālī ḍombī ca aptejomarutsu gatāḥ || yady api gauryādīnāṁ saṁhāre pukkasyādisaṁhāraḥ | tathā ca bhedaḥ kathyate | kiṁ svadhātuṁ vihāya rūpādīnāṁ saṁhāraḥ | api khalu tān gṛhītvā samakāle | ata eva pukkasyādīnām api || grāhyagrāhakagrahaṇe sati jñānatrayaviśuddhyā 

p.91

bhūcarī khecarī nairātmikā prakṛtirūpā anyatrālokālokābhāsālokopa-labdhiśabdenoktāḥ || nairātmādevī pakṣadvayam āsādya vajradharavijñāne gatā pūrvam eva || kuto | nairātmyāhṛccandramaṇḍale aṁkāraṁ paśyet | tenaiva aṁkāracandramaṇḍalena saha drutāpannāṁ bhagavatīṁ bhagavaddhṛdaye praviṣṭāṁ cintayed iti vacanād bhagavatīsaṁhāraḥ ||

etena sahajādau prabhāsvaraparyantena dharmakāyābhisaṁbodhiḥ ||22||

p.92

23 utthānam

atha prabhāsvarād utthānaṁ kathyate || atha prabhāsvaro 'sau paramayogaḥ | utthānaṁ prati yathā jñānālokavajrāt sahajotpattiḥ | paścāt sahajam ādau kṛtvā prabhāsvaraparyantena yathā syāt | tathā prabhāsvarāt punaḥ sahajaṁ sahajāt punar anenaiva krameṇa dhyātavyam | yāvad ābodhilābhaḥ syāt || catuḥsandhyādhiṣṭhānakrameṇeti prātarmadhyāhnāparāhnarātrāv iti bhāvanākramaḥ || 

ity utthānam ||23||

p.93

24 mantrajāpaḥ

tadanu bhāvanā khinno yogi mantraṁ japet || tad api prabhāsvarād utthāya bhāvanājāpabaliṁ ca cintayaitavyam | tathā ca paramamādau kṛtvā sveṣṭadevatārūpaṁ niṣpādya sahajahevajrayogato yatho ktakrameṇa | tato mantrajāpaṁ prati bhagavantaṁ niṣpādya ḍākinī-cakrātmakam | yathā pūrve tathāpare kāryakāraṇasambandhen bhagavantam ādau tadanu ḍākinīcakraṁ cintayet || balipradānaṁ prati tathaiva || kiṁ tv atra vajradharaḥ krodhātmakaś cintanīyo duṣṭadamanārtham | karmayogaṁ tu ṣaḍaṇgam āśritya ||

tato jāpāvasare gauryādimantrajāpaṁ prati yasyā jāpas tām āliṇgya bhagavatīṁ tasyā nivāse cintayed yoginīsaṁcāreṇeti || vajra -

p.94

dharamūlāṣṭapadahṛdayopahṛdayānāṁ jāpaḥ || no vā nairātmyāyāś ca gauryādīnāṁ hṛdayamantramātraṁ vā japtavyam ||

tatrāyaṁ kramaḥ -

cakramadhye prajñāyutam ātmānaṁ dṛṣṭvā | anenaiva vidhinā mantrāṣarāṇi devatīmukhād vinirgatāni saraśmikāni svamukhe praviśya vajramārgotsṛṣṭāni devatīpadme praviṣṭāni punar devatīmukhāt svamukham anenaiva krameṇāviccinnaṁ matram āvartayet || iti dolājāpaḥ ||

hṛtsūrye mantrākṣarāṇi vinyasya saraśmikāny ūrdhvaśiraskāni dhyātavyāni || iti piṇḍajāpaḥ ||

p.95

tanmantrākṣarāṇi maṇḍaleśvarasya māṇāaleyānāṁ ca mukhād uccarantīti manasā boddhavyam || iti samayajāpaḥ ||

tadanu nābher ūrdhvaṁ gaccantīti cintayet | yatheccayānupala-mabhaparyantam uccvāsaḥ | nāsikāyāś cintayen niḥśvāsaṁ tathaivādhare 'nupalambhaṁ yatheccayāśabdabodhaḥ | paraṁ gopitam āmnāyaṁ ca tathā || iti vajrajāpaḥ ||24||

25 balitattvam

karmarājāgrī nāma samādhiḥ

tataḥ pūrvoktakrameṇa krodheśvarapadaṁ niṣpādya yathākramataḥ krodhān sphārayitvā preṣayed vighnagaṇānām ānayanāya || tān

p.96

preṣya mokṣapuratrayaṁ cintayet tritattvataḥ | iti cintayitvā gajabhājanasaṁhāreṇa vajraṁ tathaiva kṣoṇībhājanena ghaṇṭām utpādya vajravajraghaṇṭādharo bhūtvā sattvahitahetor balyadhiṣṭhānaṁ kuryāt | kramabhedenu tu varṇayogataḥ || tair ānīya vajradharapure vināyakān | ūrdhva uṣṇīṣacakravartinā adhasi sumbharājenā-nītamātreṇa | oṁ inda jama jaletyādimantreṇāmantrya | oṁ ākarṣaya jaḥ | oṁ padmatraye praveśaya hūṁ | oṁ svasvasthāneṣu krodhabandhena bandhaya vaṁ | oṁ vaśaghaṇṭayā vaśīkuru hoḥ | ity anenākarṣaṇa -

p.97

praveśanabandhanatoṣaṇaṁ kṛtvā | uktavidhināmṛtam utpādya | puṣpadhūpadīpagandhādipūjāstutibalyupahārapūrvakaṁ sandhyāgītam uccaran kamalāvartādīn kārayet ||

tadanv āliṇganānantare mudrā bandhaṁ kṛtvā vighnān vīkṣayet | tatra mokṣapureṣu madhye | tasya madhyapure prāgdala indraḥ sahasrākṣo gauro vajrapāṇiḥ śuklairāvatāsīnaḥ | dakṣiṇadale yamo daṇḍapāṇiḥ kṛṣṇo mahiṣārūḍhaḥ | paścimadale varuṇaḥ śveto makaravāhanaḥ kumudakamalapāṇiḥ |

p.98

uttaradale yakṣaḥ pīto naravāhanaḥ śrīphalapāṇiḥ || ete sarvālaṁ-kāradharā ratnamukuṭinaḥ | yamaḥ sūryāsanaḥ sūryaprabhaḥ | śeṣāś candrāsanāś candraprabhāḥ ||

aiśānyadale bhūtapatiḥ śvetas trinetro jāṭāmukuṭī vṛṣabhavāhanas triśūlapāṇir vyāghracarmāmbaradharo bhasmoddhūlitavigrahaḥ sarvāsthyābharaṇabhūṣitaś candrāsanaś candraprabhaḥ | agnidale vahnir lambodaro 'tipīnaḥ kharvaś ccāgavāhano raktaḥ | akṣasūtrakamaṇḍaludharo jaṭāmukuṭī sūryāsanaḥ sūryaprabhaś cīvaravāsī | nairṛtyadale rākṣaso muktakeśaḥ kaṭṭārakapāla -

p.99

dharaḥ kruddhaḥ sabhrūbhaṇgaḥ kṛṣṇaḥ śavopari sūryāsanaḥ sūryaprabhaḥ | vāyavyadale vāyur dhvajapāṇiḥ śyāmo ratnamukutī mṛgavāhanaś candrāsanaś candraprabhaḥ sarvālaṇkāradharaḥ | varaṭake pṛthivī pītā divyavasanā sarvālaṇkāradharā ghaṭahastā candrāsanā candraprabhā || pretāś ca pṛthivīm āveṣṭya saṁsthitāḥ || indrādayaḥ pañca vāme nāgapāśadharāḥ | sarve punaḥ pratyālīḍhapadāḥ ||

ūrdhvadharmodayasthapadmāṣṭadaleṣu pūrvadale candraḥ sitāvavāhanaḥ sito ratnamukuṭī kumudapāṇiḥ sarvālaṁkāradharaś candrāsanaś candraprabhaḥ | dakṣiṇadale sūryo rakto

p.100

bhujābhyāṁ padmadharo haritāśvavāhano ratnamukuṭī sarvālaṇkāradharaḥ svāsana ātmaprabhaḥ | paścimadale budho mūṣakārūḍhaḥ pītaḥ sūryāsanaḥ sūryaprabho ratnamukuṭī śarahastaḥ | uttaradale śukro nīlābhaḥ sūryāsanaḥ sūryaprabho ratnamukutī śaktidharaḥ | aiśānyadale maṇgalo raktaḥ sūryāsanaḥ sūryaprabha ūrdhvamuktakeśaḥ padmadharaḥ | agnidale bṛhaspatir atipītaḥ sūryāsanaḥ sūryaprabho ratnamukuṭī gadādharaḥ | nairṛtyadale śanaiścaraḥ kṛṣṇaḥ piṇgalakeśaḥ sūryā -

p.101

sanaḥ sūryaprabhas triśūladharaḥ | vāyavyadale rāhuketu sūryāsanasūryaprabhau mahākṛṣṇadhūmrābhavarṇau | saṁsāracakram ākṛṣya bhakṣaṇābhinayadharo rāhuḥ | saṁpuṭāñjalidharaḥ ketuḥ || tanmadhyavaraṭake brahmā  caturbhujaś caturmukhas tridaṇḍadharo 'bhayapāṇir akṣasūtrakamaṇḍaludharaḥ śeṣabhujābhyāṁ pīto haṁsavāhanaś candrāsanaś candraprabho yajñopavītī pīno jaṭī kharvaḥ | brahmāṇam āveṣṭya brahmakāyikā brahmapurohitās tuṣitā yāmā akaniṣṭhādidevaiḥ paṇvṛtāḥ ||

p.102

adhodharamodye digvidikkrameṇa | vāsukiḥ pītaḥ | padmo nāgaḥ sitaḥ | karkoṭako nāgo raktaḥ | takṣako nāgaḥ kṛṣṇaḥ | śaṇkhapālo nāgaḥ pītaḥ | mahāpadmo nāgaḥ śyāmaḥ | ananto nāgaḥ pāṇḍaraḥ | kuliko nāgaḥ karburaḥ || ete cāṣṭau ratnamukuṭino manuṣyāsyāḥ sarvālaṇkāradharāḥ phaṇāṇkitaśiraso śuranārakasattvasahitāḥ || varaṭake śeṣaḥ śveto ratnamukuṭī naramukhaḥ phaṇī ||

ittham etān sthirīkṛtya punas tān pariṇāmya śrīherukākāreṇa niṣpādya kāyavākcittabījaprayogataḥ | ūrdhvasthāḥ kāyākārāḥ | madhyasthāḥ punar akṣobhyākārāḥ | adhaḥsthā vāgvajrā -

p.103

kārā draṣṭavyāḥ || sārvakarmikārthaṁ bhujamukhaṁ punar yathātmanas tathā teṣām || aparakarmāhaṁkāro yathāyogataḥ kartavyaḥ || sarveṣāṁ tathā yathātmano pūpam ||

tadanu oṁ pravarasatkārārghaṁ pratīcca svāhā | iti mantreṇa pracodyārghaṁ dadyāt | saṁdaṁśamudrayā pādayoḥ pādyaṁ dattvā edaṁ baliṁ bhuñja jiṁghetyādinā bhojayet | kāryaṁ ca nivedayet ||

p.104

tadanu sandhyāgītaṁ bhagavadbhagavatīdevatīcakrakrodhānāṁ mantrāṁś ca paṭhan | vajravajraghaṇṭādhareṇābhinayapūrvakaṁ ghaṇṭāvādanaṁ vajrollālanādikaṁ kṛtvā | oṁ akāro mukham ityādi paṭhitvā |

oṁ vajraheruka samayam anupālaya herukatvenopatiṣṭha dṛdho

me bhava | sutosyo me bhava | suposyo me bhava | anurakto

me bhava | sarvasiddhiṁ me prayacca | sarvakarmasu ca

me cittaṁ śreyaḥkuru hūṁ | ha ha ha ha hoḥ bhagavan

sarvatathāgatavajra mā me muñca heruko bhava mahāsamayasattva āḥ |

p.105

ity anena saṁtoṣya visarjayet || tatrāyaṁ visarjanamantraḥ |

oṁ āḥ | hūṁ phaṭ phaṭ phaṭ | oṁkāreṇa praṇidhānam | āḥkāreṇa

toṣaṇam | kūṁkāreṇa tṛptīkaraṇam | triphaṭkāreṇopasaṁhāram ||

devyaḥ pramāṇaṁ samayaḥ pramāṇaṁ

taduktavācaś ca paraṁ pramāṇam |

etena satyena bhaveyur etā

devyo mamānugrahahetubhūtāḥ ||

bhavaśamasamasaṇgā bhagnasaṁkalpasaṇgāḥ 

kham iva sakalabhāvaṁ bhāvato vīkṣamāṇāḥ |

p.106

gurutarakaruṇāmbhaḥsphītacittāmbunāthāḥ

kuruta kuruta devyo mayy atīvānukampām ||

etena ṣaḍaṇgādau balitattvaparyantena karmarājāgrī nāma samādhiḥ ||25||

26 sūkṣmayogaḥ

sūkṣmayogo nāma samādhiḥ

tadutthāya dharmamadhye tu viśvapadmaṁ cintayet | taddaleṣv aṣṭāv aṣṭānām īśvaraṁ ca | taddhṛdaye cintayed bījam | bījān nādāgrakoṭīṁ vibhāvayet | cittasthairyakaraṇārthaṁ cin -

p.107

tayet sūkṣmāṁ koṭīm | taya sahaikabhāvena cittasthairyaṁ bhaven na saṁśayaḥ | cittasthairyamātreṇa sphārayet tāthāgataṁ vyūhaṁ yoginījālam ativistaraṁ cānantalokadhātum abhivyāpakam || kutaḥ | svacihnāt spharaty acintitaṁ nāthaṁ maṇḍalātmakaṁ prabhum || uktaṁ dharmaśabdena dvividhaṁ yathopadeśād boddhavyam | cihnaṁ punaḥ 

p.108

sarṣapasthūlamātrakaṁ cintayet || iti sūkṣmayogo nāma samādhiḥ ||26||

27 kavacadvayam

tadutthāya yadi vā vihared yogī kavacadvayaṁ kṛtvā sahajahevajrayogataḥ || akṣobhyaś calrirūpeṇetyadinā | hūṁ śirasi cakrī vidhartavyā | hrīḥ karṇayor divyakuṇḍalam | trāṁ kaṇṭhe kaṇthamālām | oṁ hastayo rucakadvayam | khaṁ kaṭyāṁ mekhalaṁ caiva | haṁ sarvāṇge bhasmavigraham | kavacayen mahadupadeśataḥ || evaṁ cakṣuṣor mohavajrītyādikavacaḥ ||

p.109

tatrāyaṁ kavacamantraḥ | āṁ aṁ iṁ īṁ uṁ aṁ || etena vajrayoginītathāgatādibhiḥ parighaṭitaśarīro 'sau bhagavān iti kavacadvayam ||27||

28 viharaṇam

anena sannāhasannaddhībhūya siṁhavad vihared yogī sahajahe-vajrayogataḥ || kutra | trailokyāgāramadhye || tathā ca -

kūṭāgāram idaṁ na tu tribhuvanaṁ na prāṇino 'mī jināś

cakreśo 'smi ni mānuṣo na viṣayā nākṣāṇi na kṣmādayaḥ |

p.110

rūpādyā na ca dharmatātmakatayā te māṇḍaleyā ime

viśvaṁ maṇḍalacakram ākalayataś cetaḥ kim udbhrāmyasi ||

viharaṇam ||28||

29 bhojanam

tadanu yat kiñcid upārjitaṁ bhakṣyadravyaṁ yoginā labdhaṁ vā tat sarvaṁ pūrvavad amṛtāsvādavidhinā viśodhya tritattvenādhiṣṭhāya bhakṣayet || bhojanam ||29||

p.111

30 caraṇam

tato bhakṣaṇavidhim uktvā sthitiṁ caraṇaṁ ca kathayāmy ahaṁ | mūlatantrānusārataḥ || tathā hi -

lobhaṁ mohaṁ bhayaṁ krodhaṁ vrīḍākāryaṁ ca varjayet |

nidrām ātmānam utsrjya caryā kriyate na saṁśayaḥ ||

ata eva -

śarīraṁ dānaṁ dattvā paścāc caryāṁ samārabhet |

bhāgābhāgavicāreṇa tasmād dānaṁ na dīyate ||

bhakṣyaṁ bhojyaṁ tathā pānaṁ yathāprāptaṁ tu bhakṣayet |

graham atra na kartavyam iṣṭāniṣṭavikalpataḥ ||

pañcavarṇasamāyuktam ekavarṇaṁ tu kalpitam |

p.112

anekenaiva varṇena yathā bhedo na jāyate ||

ekavṛkṣe śmaśāne vā bhāvanā kathitā śubhā |

mātṛgṛhe tathā rātrau athavā vijane prāntare ||

kiñcidūṣme tu saṁprāpte caryāṁ kartuṁ yadīṣyate |

siddhiṁ gantuṁ yadāccāsti caryayā tv anayā caret ||

apare ca "mūle spaṣṭaṁ ca caryata" iti caryācaraṇam | sthitir vyavahāra ācāraḥ | paramārthas tu bhaṇyate | adhimātrataraṁ prāpya | adhimātratarasya ko 'rthaḥ | kiñcidūṣmaprāpta ity arthaḥ || mṛdū rātrau svasthāne nibhṛtaṁ cared evaṁ yāvat kiñcil lā -

p.113

bhaḥ syāt || kutaḥ | "yathā bhedo na jāyata" iti vacanāt || lābhe saty avyavasthāṁ karotu na karotu vā svatantra eva ||

iti caraṇam ||30||

31 śayanam

tato 'parasandhyāyāṁ śayaneccayā viramāntayogam āmukhīkṛtya śayīta || iti śayanam ||31||

p.114

32 aparam utthānam

utthānakāle punaḥ pukkasyādigītasaṁcodita utthāya tādṛśaṁ kuryād anenaiva krameṇa yāvan maṇḍalacakralābhaḥ syāt | tena vinā mahābodhir na syāt || ata eva -

itpattikramaṁ vinā utpannaṁ na jñāyate yathā |

tathotpannayogaṁ vinā utpattikramaṁ na ca ||

tathā ca -

kramadvayaṁ samāśritya vajriṇāṁ dharmadeśanā ||

evaṁ yathānirdiṣṭaṁ maṇḍalacakrāntargatam | ekamukham advayajñānaviśuddham | dvibhujaṁ śūnyatākaruṇāviśuddham | dakṣiṇa-

p.115

kare vajram abhedyajñānapratipādakam | vāme kapālaṁ vajrakhaṭvāṇgaṁ ca | khaṭvāṇgaṁ prajñāsvabhāvam | kapālaṁ bodhicittapratipādakam ||

evaṁ caturbhujaṁ caturmāravināśārtham | ekamukham acintyajñānaviśuddham | prathamadakṣiṇabhuje vajraṁ yuganaddhamārgapratipādakam | prathmavāmabhuje kapālaṁ devāsurāṇāṁ raktena pūritam | devāsuraśabdena bhāvābhāvam | raktaśabdena tadekībhāvam | pūritaśabdena tatpadaprāptam | etadviśuddhaṁ narakapālam | śeṣabhujābhyāṁ vajravārāhyāliṇgitam ||

evaṁ ṣaḍbhujaṁ ṣaṭpāramitāviśuddham | trimukhaṁ kāyāvākcittasvabjāvapratipādakam | vāme ghaṇṭā śūnyatāviśuddhyā triśūlaṁ 

p.116

jñānatrayaccedanārtham | dakṣiṇe vajraṁ samatājñānaviśuddhaṁ kartikā cāśeṣājñānaccedanāya ||

evaṁ dvibhujacaturbhujaṣaḍbhujānām avasthitir ardhaparyaṇkeṇa śavopari sūrye | aparaṁ yathā ṣoḍaśabhuje tathā eṣu triṣva api || ity aparam utthānam ||32||

avasānam

śrīmatsaroruhapādoddeśasūtram adeśena mayā jālandharīti khyātenāryavacanam āśritya ṭippitam ||

p.117

kṛtvā suratavajreṇa viśuddhikramaṭippaṇīm |

tena bhūyāj jagat sarvaṁ vajraśrījñānapāragam ||

ity ācāryasaroruhapādaviracitaśrīhevajrasādhanasya vajrapradīpā nāma ṭippaṇiviśuddhiḥ samāptā || || kṛtir iyaṁ paṇḍitācāryaśrīmatsuratapādānāṁ iti || ||