• Home
• Canon Text
• Romanized
• śāstrapiṭaka
• yogācāra
• ālokamālā nāma idam

ālokamālā nāma idam

Technical Details

ālokamālā nāma idam

|| namo buddhāya||

1. ajñānatrayanāśāya svabhāvatrayabhāvanā|

namas tasmai munīndrāya yenoktā cittamātratā||

2. uktaḥ prapañcas tribhavāntakena

saṁkṣepataś cittavikalpamātram|

tac ced apāstaṁ hṛdayād aśeṣam

astaś ca janmapratisaṁdhibandhaḥ||

3. bhavamokṣaparijñānāt tattyāgāptiphalodayaḥ|

sarveṣām eva sudhiyām adhyātmādhyayayanaśramaḥ||

(1)

4. rāgādimalinaṁ cittaṁ saṁsāras tadviviktatā|

saṁkṣepāt kathito mokṣaḥ prahīṇāvaraṇair jinaiḥ||

5. rāgaḥ svacittasaṁkalpas tamo dveṣaś ca dehinām|

dharmā ye 'py apare bālaiḥ kalpitā vitathātmabhiḥ||

6. paramārthavikalpe 'pi nāvalīyeta paṇḍitaḥ|

ko hi bhedo vikalpasya śubhe vāpy aśubhe 'pi vā||

7. nādhārabhedād bhedo 'sti vahner dāhakatāṁ prati|

spṛśyamāno dahaty eva candane jvalito 'py asau||

8. sarva eva prahātavyaḥ parikalpo 'lako 'pi hi|

hṛdaye 'bhiplavāyaiva bhrāntirūpā hi kalpanā||

9. bhrāntir apy aviśuddhatvād indrajālavijṛmbhitam|

indrajālam api jñeyaṁ cittavibhramamātrakam||

(2)

10. iti cittasya tasyāś ca bhrānter advayadarśitā|

madhyamā pratipat saiva saiva dharmanirātmatā||

11. bhūtakoṭiś ca sā saiva tathatā saiva śūnyatā|

samatā saiva sā muktiḥ saiva vijñaptimātratā||

12. sarvadharmāntare sattvān na dūre nāpi cāntike|

tathatākṛcchrasaṁbodhād rūpam asyā na rūpyate||

13. svasaṁvedyā tu sā saukṣmyād buddhānāṁ sūkṣmadarśinām|

mādṛśaiḥ svāśrayasthāpi sthūladhībhir na dṛśyate||

14. dūrasaṁjñī bhaven mokṣe na kathaṁ cana yogavit|

śūnyaḥ kalpitarūpeṇa dṛṣṭaḥ svātmani nirvṛtiḥ||

15. sūryāmbutimirasvapnagandharvanagarādayaḥ|

bhrāntayo 'py upakārāya bhrāntyantaranirākṛteḥ||

(3)

16. tais tair viṣayasaṁkalpair divā vibhramitātmanām|

gāḍhaṁ svapne 'pi tadvegād viṣamaṁ vāsanāviṣam||

17. aho mithyāvikalpasya saṁtānasyātisāndratā|

gaṇḍasyevopari sphoṭaḥ svapne svapnāntaraṁ punaḥ||

18. abhūtaṁ khyāpayaty arthaṁ bhūtam āvṛtya tiṣṭhati|

avidyā jāyamānaiva kāmalātaṅkavṛttivat||

19. abhinnam api bhedena bahiś cāpy abahirgatam|

viṣayākārakaluṣaṁ khyāti cittam anekadhā||

20. sūryācandramasau vyoma tārācakraṁ vasuṁdharā|

saritsāgaradikśailāś cittasyaitā vibhūtayaḥ||

21. traidhātukam idaṁ yāvad ābhavāgraparicchadam|

sarvam eva yad ākhyāti vijñānaviṣavipluṣaḥ||

(4)

22. yadi khayāti kathaṁ nāsti khyātiḥ kenāsadātmakā|

na sattvaṁ khyātitaḥ khyāti svapne kiṁ tu na dṛśyate||

23. pracchāditātmanirvedhāḥ kalaṅkair upadhānajaiḥ|

pararūpeṇa bhāsante sphaṭikā iva buddhayaḥ||

24. saṁskāravāsanālepe na dṛśyo 'pi svabhāvataḥ|

prāpyaivopacayaṁ kāle vikalpo dṛśyatāṁ gataḥ||

25. ekam api dvidhā khyāti cittam ākāraviplavāt|

grāhyagrāhakabhedena katham apy atikauśalāt||

26. grāhyākāro nirīhatvād bahirvad avabhāsate|

grāhakas tu sajīvatvāt punar antaḥ sphurann iva||

27. nātra kiṁ cid bahir nāntar itaretarasiddhitaḥ|

nāntarāle na nāsty eva cittamātravyavasthiteḥ||

(5)

28. rāgo hi nendriyagrāme naivārtheṣu na cetasi|

na parastho na cātmastho nāpi san nāpy asann asau||

29. avibhāvitasambandhakāraṇāc cittavibhramāt|

kuto 'py abdadhivivarād vajrāgnir iva jāyate||

30. evaṁ dveṣaś ca mohaś ca yāś cānyāḥ kleśajātayaḥ|

dhātutrayavisarpiṇyaḥ kalpanāviṣasaṁbhavāḥ||

31. kalpanāpi nirādhārā naivāsti paramārthataḥ|

jvalantī vyomni kiṁ dṛṣṭā kena cid agnināśanī||

32. kathitaḥ pratipakṣo 'pi munīndreṇāśubhādikaḥ|

śaṅkāviṣavināśāya tajjñaiḥ kuhakamantravat||

33. na kundam utpalādy asti na purīṣādy avastuke|

svapnavṛttāv iva strīṇāṁ jāgradvṛtteḥ kalevare||

(6)

34. iti matvā dvayaṁ mithyā rāgo vairāgyam eva ca|

na kva cid bhinnamuṣṭitvād rajyate na virajyate||

35. vairāgyaṁ yasya rāgo 'pi tasya niḥsaṁśayaṁ punaḥ|

tasmād rāgaprahāṇāya vairāgyam api na spṛśet||

36. aho lokād atītasya mārgasyāsya viviktatā|

yat satyapadam anyatra tad eveha mṛṣāpadam||

37. bhūtam apy upaghātāya yad uktaṁ syān mṛṣaiva tat|

satyāsatyena ko 'rthārthas tat satyaṁ yāt parārthakṛt||

38. satyasya satyato jñānaṁ satyam āhur manīṣiṇaḥ|

satyaṁ tv asatyataḥ paśyan na satye vyavatiṣṭhate||

39. bālalokasya vacasām asatyaṁ satyato varam|

yātavyasya dhiyo 'tattvāt sarvasyānte tadātmatā||

(7)

40. iti tāvan mṛṣā sarvaṁ yāvad yāvad vikalpyate|

tat satyaṁ tat tathābhūtaṁ tattvaṁ yan na vikalpyate||

41. āhopuruṣikādhmāter ata eva na tiṣṭhate|

sādhanair dūṣaṇaiś cārtho yatheṣṭam upanīyate||

42. mahāyānānabhijñānāṁ śreyasī dhandhataiva hi|

paṅgutaivādhvanaṣṭānāṁ dūranāśān na śīghratā||

43. yeṣāṁ bhaktir mahāyāne saugatās te pare gatāḥ|

svayūthyāś cāpi pātālam amārgaśvabhravibhramāt||

44. saṁpravṛttau ca cittasya na vicāro 'vatāryate|

buddhisāmyād aśeṣāṇāṁ saṁsāraprahatiṁ prati||

45. saṁtatyā vartamāno 'sāv anādinidhanātmakaḥ|

kiṁsvabhāvo 'stīti prājñaiḥ saṁsāraḥ pariṁṛśyate||

(8)

46. prabhavaḥ pralayaś caiva viśvasyāsya kutaḥ kva vā|

vāsanābījataḥ svasmād ālayajñānasaṁsthitāt||

47. sarvabījakasaṁsiddhiḥ svapnamūrcchāpramattataḥ|

vijñapteś ca niruddhāyāḥ samāpattyudbhavāt punaḥ||

48. indriyārthodbhavaṁ viśvaṁ pravṛttijñānasaṁjñakam|

abhinnam ālayajñānāt tatraivālīyate punaḥ||

49. jalavat taralais tais tais taraṅgair bhinnarūpatām|

darśayitvā kṣaṇād yāti punaḥ staimityasuptatām||

50. dvidhākhyānaṁ hi yat tasya tatra yukter agocaraḥ|

sahasoccāritasyeva śabdasya pratiśabdake||

51. māyākāra ivākārān vividhān darśayan muhuḥ|

dṛṣṭvā kiṁ cid rahasyajñaṁ svabhāve vyavatiṣṭhate||

(9)

52. nīlalohitanirbhāsam ātmanaḥ kṛkalāsavat|

bālānāṁ darśayaty anyad anyad dravyaṁ manīṣiṇām||

53. rūpam asya mataṁ svacchaṁ nirākāraṁ nirañjanam|

śakyaṁ ca na hi taj jñātum abuddhena kadā cana||

54. buddho hi na tathā vetti yathāyam itaro janaḥ|

pratītyatāṁ tu tasyaiva tāṁ jānāti sa eva hi||

55. vayaṁ tu kevalaṁ brūmaḥ pṛṣṭvā śāstrāgamādibhiḥ|

jātyandhā iva rūpasya gocaratvaṁ sacakṣuṣaḥ||

56. bhaviṣyati hi sāvasthā jñānāñjanaviśeṣataḥ|

munīndra iva yat sarvaṁ drakṣyāmas tattvam ātmanā||

57. bhāvyate yad yad evetaḥ pāramparyeṇa bāliśaiḥ|

tat tad eva puraḥ khyāti bhāvanābalanirmitam||

(10)

58. bādhyate 'ṅgam anabhyāsāt pravārair api saṁvṛtam|

tīvrais tuhinasaṁpātaiś cakṣuṣī neti vismayaḥ||

59. bhāvanāyogasāmarthyāt pāṇibhyāṁ mṛditasya ca|

carmaṇo carmakārasya daurgandhyaṁ nātibādhakam||

60. bhakṣitaṁ maraṇāyaiva viṣam ādau śarīriṇām|

tad evābhyāsayogena bhavaty ante rasāyanam||

61. kuto vā bhūtasaṁbhūtiḥ karmataś cen na yujyate|

bhūtānāṁ tair asambandhāc cittasthā karmavāsanā||

62. tenaivākṛtivijñaptiḥ saumyā sukṛtakāriṇām|

hiṁsrāṇāṁ bhīṣaṇātyarthaṁ vyāgrasiṁharkṣabhoginām||

63. hastapādādivikṣepaḥ kathaṁ vā syāt kriyāntare|

yadi na jñānarūpatvaṁ bhūtānāṁ parikalpyate||

(11)

64. vāyunā cet kuto vāyuḥ prayatnāt sa punaḥ kutaḥ|

icchātaś cet tam evāsi mārgam abhyāgato nanu||

65. śiraḥpāṇyādibhāvena pitror vā raktaretasām|

vṛddhiḥ syād bījajātānāṁ kathaṁ ca viṭapātmanā||

66. śabdaś ca mukhataḥ kasmān mṛdaṅgāc ca punar bhavet|

pratyekakāraṇeṣv asya svabhāvābhāvadarśanāt||

67. khagānāṁ gamanaṁ vyomni timire cārthadarśanam|

mandire mūṣakādīnāṁ matsyānāṁ cāmburāśiṣu||

68. śravaṇaṁ darśanaṁ caiva bhogināṁ cakṣuṣobhayam|

viruddham anyad anyeṣāṁ tathānekena saṁsṛtau||

69. adṛṣṭasthānasaṁsthāne 'py abhyāsāc chatruvedhinaḥ|

lakṣe 'kṣūṇeṣavo vā syuḥ kathaṁ jñānāgatiṁ vinā||

(12)

70. adhītaṁ cāpy anabhyastaṁ yāyād adhyayanaṁ punaḥ|

kiṁ nāma yadi dhāreva na vijñaptiḥ pravāhinī||

71. vaiṣamyaṁ śailajātānām ānantyaṁ ca mahodadheḥ|

sūkṣmāṇupariṇāmena ko vā kuryād akarmakṛt||

72. kṛtvā vā śaktiśālitvāt sa evonmattavat punaḥ|

nāśakāle kathaṁ nāma nāśayec chramam ātmanaḥ||

73. ayaskāntopalādīnāṁ śastrādyākarṣaṇaṁ prati|

mantrāṇām auṣadhīnāṁ ca śaktayaḥ kena nirmitāḥ||

74. tasmād ajñānavaicitryāt pratiṭaiṭṭibhivistaraiḥ|

sarvam eva yad ākhyāti cittasyaivopanirgamaḥ||

75. kathaṁ vā saṁprasidhyeta yogināṁ kṛtsnabhāvanā|

sthirarūpeṣu bhūteṣu bhāvanā cānyathānyathā||

(13)

76. itthaṁ tu yujyate bhrāntaṁ sphaṭikākṛti naikadhā|

visarpi cittam evedaṁ vāsanāmbuni tailavat||

77. lokavismayanīyeṣu vismayaṁ naiti kutra cit|

asty eveti vinidhyāya niḥśeṣaṁ sarvabījake||

78. santu tāvad amī bhāvā yā ākhyānaṁ bahir gatāḥ|

astitā tu kathaṁ teṣāṁ bhavadbhir avadhāryate||

79. cittena ced aho yuktaḥ pradveṣaḥ kim akāraṇam|

yat tad eva tadākāraṁ neṣyate vāsanāphalam||

80. kathaṁ vā jñānam utplutya gṛhṇīyād viṣayān bahiḥ|

kiṁ tad asty uta nāsty ādāv asti ced viṣayeṇa kim||

81. āgamād arthasaṁvittiḥ pratyakṣe 'rthe kim āgamaiḥ|

adṛṣṭe paralokādāv āptoktir anugamyate||

(14)

82. neyārthatvāt tu naivāsti siddhir āptāgamād api|

rūpādyāyatanānāṁ tu deśanā cittagocarā||

83. jāyamānaṁ svato bījād indriyaṁ cittam eva hi|

jātaṁ tu viṣayākāraṁ tad eva viṣayaḥ smṛtaḥ||

84. iti buddhyā vibhāgo 'sya paṇḍitaiḥ parikalpyate|

abhāgasyāpi cittasya lokasaṁvṛtisatyataḥ||

85. neha cakṣur na vā rūpaṁ nāloko na manaskṛtiḥ|

svapnavac cittavibhrāntyā sarvam asti ca nāsti ca||

86. sadasanmitrasaṁparkād viśeṣo yaś ca saṁtataḥ|

paracittādhipatyena so 'pi bhūtagrahādivat||

87. paropakramato mṛtyuḥ kṣaṇikatvena neṣyate|

kim utāsmin naye yatra na ghātyo na ca ghātakaḥ||

(15)

88. aniṣṭakṛtasāmarthyān narakeṣv iva kevalam|

raudropakramavijñaptir bhayārtham iha jāyate||

89. yathā khyānti tathaiveti yadi dharmāḥ svabhāvataḥ|

kiṁ na sarvajaganmuktir bhaved bhūtārthadarśanāt||

90. ata eva hi vibhrānte jagaty asmin svayaṁbhuvaḥ|

kṛpā bhrāntivyudāsārthaṁ svasthātmani vṛthā bhavet||

91. vidyuto garjitaṁ vṛṣṭir ambhodāḥ pavano 'śaniḥ|

nāvinā cittamātreṇa sidhyante na nabhaḥsthale||

92. bhāvānāṁ ced bhavodbhāvaḥ prasiddhaḥ kaś cid ātmanā|

rucibhedān na sambheda eṣāṁ dṛśyeta naikadhā||

93. taruṇī kasya cit kāntā madhyamānyasya cāṅganā|

sthūlā kasya cid anyasya kṛśā śyāmā ca kasya cit||

(16)

94. jāyate pramadākāraṁ cittam eva yadā tadā|

salajjaḥ kāmayet kāmī ko nāmātmānam ātmanā||

95. sarvaṣv eveti matimān svātmarūpeṣu sarvadā|

viṣayeṣūpabhogāya na pravarteta bālavat||

96. gṛhītvā pāṇinā pāṇim ātmanaḥ svapnavibhramāt|

cauraḥ prāpto mayaiveti viraṭan kṣipyate paraiḥ||

97. tiryañcaḥ śuṣkakakṣeṣu narā nāhārasaṁjñinaḥ|

aho vṛttir vikalpānām acintyā yoginām api||

98. agniśaucā mṛgā vahnim aśnanti viṣaṁ mūṣikāḥ|

viṣaiś ca na vipadyante jīvitāntakarair api||

99. mātuḥ smaraṇasaṁtānasparśanidrāsamīraṇaiḥ|

vartayanty apare sattvā mīnapakṣiśvabhoginaḥ||

(17)

100. yakṣaḥ svabhavanākāram anujīvijanākulam|

vijane karmavaicitryāt plakṣe paśyati nāpare||

101. sakṛn mūtrāvilāṁ pretā nadīṁ pūyaparisravām|

manuṣyāḥ svacchatoyaughāṁ paśyanti ca pibanti ca||

102. iṣṭāniṣṭaphalākāraṁ karmabhiḥ paribhāvitam|

tais tair vijñānam evedaṁ śūnyam arthena vartate||

103. aho viṣayavaicitryam ekakālam anekadhā|

kadambavādyadhvanivat kalpanām anugacchati||

104. syāc ced artho 'rthakāritvaṁ tena na syād vināpi hi|

anyo 'tty amlādikaṁ dravyam anyasyāklidyate mukham||

105. rātrau trapuṣam apy aśnan kaś cid utprāsayan param|

brūyād yady amlam admīti kiṁ śrotuḥ syān na vikriyā||

(18)

106. svapneccheṣṭāṅganāsaṅgasukhasaṁprāptihetukī|

jāyate hi vināpy arthād visṛṣṭiḥ kiṁ na retasaḥ||

107. astīti svapnadṛṣṭe 'pi grāhaś ced bhāvanābalāt|

kanyāgarbhasutāvāptidarśanād ity ayuktimat||

108. dīrghakālādhyaśailānāṁ deśānāṁ ca gṛhodare|

darśanāt pravibhaktānāṁ svapnadṛṣṭam anarthakam||

109. vijñapṭir api vijñapter anartho na yadīṣyate|

tadānīṁ tatsamādhānaṁ nanv eti sthūlatāpadam||

110. yoginām api yaj jñānaṁ tad apy ajñānam eva hi|

paracittādiviṣayaṁ svātmacittādhimuktivat||

111. sarvaṁ saṁvṛtimaj jñānaṁ paṇḍitasyetarasya ca|

grahaṇe vyapadeśe ca saman eva pravartate||

(19)

112. śūnyatādarśanād ādau dṛṣṭam eva mahat phalam|

yad bibhety abhayaprāpto nāsāv itaralokavat||

113. maraṇaṁ jīvitaṁ caiva nirmitasyeva manyate|

ātmano yaḥ kathaṁ nāma bhayaṁ tasya bhaviṣyati||

114. karmanirmāṇam evedaṁ matvāpi bhuvanatrayam|

yadi bhūyo bibhety eva hanta mādṛg jano hataḥ||

115. dvitīyasyottamāṅgasya tṛtīyasya ca cakṣuṣaḥ|

chedanotpāṭanāśaṅkā kasya syād asatos tayoḥ||

116. iti viṣayaviniścayena dhīmān

upadhimalaiḥ śabalair vilaṅghito 'pi|

vrajati malinatāṁ na jātu śuddhaṁ

gaganam ivābhralavair aśuddhimadbhiḥ||

(20)

117. bahunātra kim uktena bhāvyate yadi kena cit|

viṣāṇam api dṛśyeta śvaśaśāśvaśiroruham||

118. maṇḍūko 'pi jaṭābhārabhāsvaro bhasmadhūsaraḥ|

śuklayajñopavītaś ca skandhārpitakamaṇḍaluḥ||

119. tat tad utkalpayan bhīrus timire kiṁ na mandire|

svacittākāranirbhāsaṁ śiśuḥ paśyaty amānuṣam||

120. kṛtvāpi svayam atyugraṁ yakṣarūpaṁ vilokayan|

vijane punar ekākī kiṁ bibheti na citrakṛt||

121. cauro 'yam iti saṁkalpāt sthānau rajjvāṁ ca pannagaḥ|

kim akasmān na saṁtrāsam āyānti bahavo janāḥ||

122. svakalpaśilparacitair iti sarvo vihanyate|

abhūtair eva viṣayair bālaḥ svātmāparādhataḥ||

(21)

123. tulye 'py andhasyādṛṣṭe 'rthe prathamaṁ niśi cāhni ca|

prabhātam iti śabdāpteḥ sālokam iva jāyate||

124. deśakālādayo bhāvāḥ svapnavijñānavibhramāḥ|

śrāntasyādhvanai hrasve 'pi dīrghatā vyavasāyinaḥ||

125. tathā ceṣṭāviyogāpteḥ kāmināṁ divaso 'pi hi|

nāḍikāgaṇanātulyaḥ puṁsāṁ varṣaśatāyataḥ||

126. dṛṣṭatattvais tu tair eva tathābhūtais tathāvidham|

vyavahāraṁ ca kriyate nārthe 'ti ca vibudhyate||

127. iti viśvam idaṁ dhīrāḥ kalpanāraṅgapeśalam|

citravat sarvam īkṣante na cekṣante svabhāvataḥ||

(22)

128. aho citraṁ citraṁ samaviṣamanimnonnatagatau

dhiyā dhatte bhrāntiṁ viditam api bhūtārthavidhinā|

anādau saṁsāre hṛdayagagane bhāgalikhitair

alīkaiḥ saṁkalpais tribhuvanam idaṁ saṁgraham iva||

129. bhāvo hi yadi bhāvaḥ syāt kim abhāvaḥ punar bhavet|

tathatāsthirarūpatvān nānyathātvaṁ prapadyate||

130. dharmān paśyati yo 'līkān nāmajātyādibhir guṇaiḥ|

viparyāsahataś citraṁ sa karoty asvare dive||

131. tasmāc cittasvabhāvānāṁ svabhāvo niḥsvabhāvatā|

dharmāṇāṁ yo 'nyathā vetti so 'paiti paramārthataḥ||

132. kalpanā yady asadbhūtā śūnyatā ca satī yadi|

āvirbhāvatirobhāvāv ayatnāt svayam eṣyate||

(23)

133. nājñātā kalpanāpaiti kalpanāpagamaṁ vinā|

sthāpitā sthirarūpāpi śūnyatā na vibhāvyate||

134. bhedo hi nānayoḥ kaś cit kalpanevāsadātmikā|

paratantratayā samyagdṛṣṭā bhavati śūnyatā||

135. katham asyāṁ samāveśaḥ svabhāvatrayadarśanāt|

taddṛṣṭeḥ sarvadharmeṣu piṇḍagrāho nivartate||

136. naikaṁ paśyann asaṁbhinnaṁ trirūpaṁ dṛśyate sphuṭam|

vāsanāvṛttisāmarthyāt kalpitam ujjvalaṁ tayoḥ||

137. hānatvāt kalpitārthasya paratantraḥ prakāśate|

svabhāvo 'dṛṣṭarūpatvād āditaḥ pracalann iva||

138. kramād apāsya tat tasya prakhyānaṁ śūnyatā punaḥ|

tam eva sthirayantīva jāyate hṛdi bhāsvatī||

(24)

139. sāpi vidyudvad asthairyā kṣaṇam eti ca yāti ca|

sarvathānādikālasya dvayasyāsyaiva saṁplavāt||

140. astam ety anuyāty eva dvayam advayatāpadam|

punas tāvan na sā yāvat tanmadhye niścalīkṛtā||

141. niścalībhūtā sā bhūyaḥ sahasrāṁśor ivodgatiḥ|

viruddhatvāt tamovṛtter nāvakāśaṁ prayacchati||

142. sāvasthā kāpy avijñeyā mādṛśaiḥ śūnyatocyate|

na punar lokarūḍhyaiva nāstikyārthānupātinī||

143. nāstitārūpataivāsyā vyavahārārthasaṁsthitā|

niḥsvabhāveṣu dharmeṣu kasya vā sto 'stināstite||

144. na smartavyaṁ tvayety ukte smaraty eṣa niṣedhitam|

yathā tathaivāsacchabdād antaraṁ saṁprapadyate||

(25)

145. vikalpād arthavijñānaṁ vikalpo 'py arthabuddhitaḥ|

dvayor vikalpadharmatvāt kāstitā kā ca nāstitā||

146. nāstitāpy astitām eti bhāvyamānāśraye kva cit|

yady evam iṣyate prāptaṁ tadvad astitvam eva hi|

147. evam astitvanāstitvasukhaduḥkhādyasaṁmatam|

apekṣāsiddhitaḥ sarvaṁ dīrghahrasvādibhedavat||

148. duḥkhavyupaśamāt puṁsaḥ sukhaṁ nāma svakalpitam|

duḥkhaṁ ca sukhavibhraṁśād āpekṣikam idaṁ dvayam||

149. sarvam eveti vijñeyam apekṣātaḥ samutthitam|

ekam evānapekṣaiva paraiḥ kiṁ avagamyate||

150. anyāpohena vijñānam anirūpitagocaram|

jāyate kvāpi saṁbhrāntam upadeśādisādhanaiḥ||

(26)

151. varṇāḥ padāni vākyāni liṅgāni vacanāni ca|

kriyākārakasambandhā vitathatvād avācakāḥ||

152. śloko 'pi pañcabhiḥ pādais tribhir vā kiṁ nu neṣyate|

vākyasya vācyatantratvād ḍākinīsamayo bhavet||

153. grahītavyeṣu bhāveṣu vidvanmanyaiḥ purātanaiḥ|

pātitaḥ kim ayaṁ lokaḥ śabdasaṁskārasaṁkaṭe||

154. eṣā nāseti vaktavye pṛṣṭaḥ ko nāma darśayet|

śirah pradakṣiṇāvartaṁ bhaṅgurermeṇa pāṇinā||

155. śilāpeṭakadṛṣṭāntaṁ lāghavaṁ gamitaḥ svataḥ|

śabdair ātmā ca lokaś ca śabdadardurarāśibhiḥ||

156. na cānyenānyasaṁvittir asambandhena yujyate|

kim asiḥ pātito 'nyatra karoty anyatra vikriyām||

(27)

157. nirvyāpāritarūpeṇa ko vā kenaha bhāvyate|

bhāvaḥ prakriyate vāpi bhāvenābhāvabhāvinā||

158. bhāvasyābhāvasvabhāvo bhāvakāle 'svabhāvatā|

tenaivātītarūpo 'sau bhūta ity upagīyate||

159. mahābhūtāny api prāhur ata eva hi tāyinaḥ|

sarvabhūtāgrabhūtatvān niruktapadapeśalāḥ||

160. ekatra śatadhir nāsti nāpi yāvac chataṁ tathā|

tathāpi śatam ity ukte bhrāntir bhāvati cetasi|

161. adṛṣṭe vāpi dṛṣṭe 'pi kiṁ tenādhigatātmani|

vacanādyupadeśeṇa svargādau vā ghaṭe 'pi vā||

162. hastī sairāvaṇahastī striyaś cāpsarasaḥ striyaḥ|

nāpūrvā pratibhā tatra dṛṣṭotkṛṣṭaiva jāyate||

(28)

163. paśyaty anyad vadaty anyac chrutvāpy anyat prapadyate|

tathāpy unmattaval loko nātmānam avabudhyate||

164. unmatto 'smīti jānīyād unmattaś ced bhaved asau|

naivonmattasvayaṁjñāne vibhramo mada ucyate||

165. deśādiniyatākāraṁ yataḥ khyāti jagattrayam|

tathā ca na hi tad bhrāntaṁ vijñaptir ata eva hi||

166. hastīty arthas tadākāras tadabhāvaś ca paṇḍitaiḥ|

yathāsaṁkhyena vijñeyāḥ svabhāvāḥ kalpitādayaḥ||

167. arthaśūnye 'rthanirbhāse mithyārthagrahavastuni|

ekasminn eva mātaṅge māyākāravinirmite|| 

168. evaṁ saṁpaśyataḥ pūrvam arthagrāho nivartate|

paratantratadākāraṁ cittam asya pravartate||

(29)

169. tad asyākārakaluṣam arthasyābhāvadarśanāt|

bhūmyāṁ nirvāsanaṁ paścād aṣṭamyāṁ vinivartate||

170. nivṛtte cittacakre tu na punaḥ saṁsaraty ayam|

pariniṣpannadharmatvād bhramaty abhavasaṁbhavaḥ||

171. citrastha iva niśceṣṭo nirākṛto nirutsukaḥ|

nāsāv ujjhati nādatte kiṁ cid advayagocaraḥ||

172. praṇidhānabalādhānād anādyantabhavatraye|

nirvikalpo 'pi lokasya tamoghnaḥ sūryabimbavat||

173. ata eva ca kartṝṇāṁ puṁsāṁ karmaphalaṁ ca yat|

tāyinaḥ kalpanārūpaṁ tasya prāhuḥ śubhāśubham||

174. dharmādharmau tapas tyāgaḥ saṁyamo niyamo damaḥ|

tiryañco nārakāḥ pretā manuṣyāḥ sadivaukasaḥ||

(30)

175. bhūtāni bhautikāḥ skandhā dhātavaḥ śāsanaṁ muneḥ|

śāstā ca śrāvakāś caiva sarvā saṁvṛtideśanā||

176. ādhikarmikalokasya paramārthāvatāraṇe|

upāyas tv eṣa saṁbuddhaiḥ sopānam iva nirmitaḥ||

177. ante viśīryate sarvam iti bālopalāpanam|

avācyam anirūpyaṁ ca kim apy anyat prakāśate||

178. tatrākāśaprakāśo 'sau prakāśayati śūnyatām|

ātmanaḥ śūnyatāyāś ca sthito niṣkiṁcane pade||

179. apaśyan kiṁ cid apy asmin yathoddiṣṭena vartmani|

hasatīva jagat kṛtsnam prahataṁ śamathājitam||

180. paurāṇīm ātmanaś cāpi tadgrahaikarasātmatām|

cintayann api yaḥ sadyo lajjām evopagacchati||

(31)

181. yadi sarvam idaṁ śūnyaṁ dharmārambho nirarthakaḥ|

yasya śūnyaṁ kṛtārthatvāt tasya satyaṁ nirarthakaḥ||

182. pāpārambho 'pi naivāsya sutarāṁ yujyate tadā|

śūnyatādṛg aho yogī rikte muṣṭiṁ na bandhate||

183. kalpanāpatitānāṁ tu sarvam etad ananyathā|

kāryakāraṇabhāvena saṁsāre tatphalāptitaḥ||

184. svapnanirvartitānāṁ tu karmaṇām kiṁ śubhāśubham|

na prabuddhaḥ phalaṁ bhuṅkte svapna evākhilo naraḥ||

185. prabodhe 'sad iti jñānāt svapne vṛtter asat phalam|

tenaivāsty udite jñāne sarvasyānte vṛthā phalam||

186. svapnālātendrajālānām abhinnam udayavyayam|

hetubhāve phale caiva nanu sarvaṁ yad īkṣyate||

(32)

187. anyedyur viṣayā bhuktā ye svapne ye ca tatkṛte|

bhedo 'dya vada kas teṣāṁ svabhāvānubhavaṁ prati||

188. pratītyodpadyate yad yat tat tac chāntaṁ svabhāvataḥ|

māyāṅgānīva saṁsṛjya māyākāreṇa darśitam||

189. vāsānām iva bhāvānāṁ bhinnānām apy anekadhā|

na bhedo bhasmanaḥ kaś cid dagdhānāṁ śūnyatāgninā||

190. lokadvayam idaṁ dagdhvā sattvabhājanasaṁjñakam|

ātmanā sāpi tatraiva jvalanolkeva dahyate||

191. śūnyatāvahninirdagdham evaṁ paśyañ jagattrayam|

na kva cid rajyate yogī saṁsāraṁ vicarann api||

192. na pracāro na cācāro na vicāro na gocaraḥ|

jāyate 'sya tadā sūkṣmo yadā śūnye 'vatiṣṭhati||

(33)

193. śūnyatāvasthitaḥ paścāt sarvendhanavivarjitaḥ|

nirvāṇe kṛṣṇavartmeva nirupākhyo bhavaty asau||

194. tathābhūtas tu niḥsaṅgo nirupākhyo nirañjanaḥ|

nāpi dhūmāyate bhūyo nāpi jvalati yogavit||

195. ajvalan śāntim āyāti śāntaś cāpy upaśāntatām|

upaśāntaḥ praśāntatvaṁ praśāntaḥ śītatāṁ punaḥ||

196. śītībhūto niruṣṇatvaṁ niruṣmo 'jvara ucyate|

ajvaro virajāḥ śuddho nirdvandvo nirupadravaḥ||

197. nirmamo nirahaṁkāraḥ samuttīrṇabhavārṇavaḥ|

na punaḥ spṛśyate jātyā nirjātir mriyate na ca||

198. nirasto jātimṛtyubhyām amṛtaṁ padam aśnute|

taṁ nayaṁ prāpya bhūyo 'pi prāptavyaṁ nādhigacchati||

(34)

199. nāpi saṁsārajair duḥkhaiḥ sukhair vā duḥkhahetubhiḥ|

pratighānunayau dhatte sarvatropekṣataś caran||

200. sāpekṣaḥ kṣīyate sarvaiḥ kṣatāpekṣo 'kṣataḥ sadā|

akṣato 'kṣaram āyāti kṣarate nākṣatākṣaraḥ||

201. pratiṣṭhām akṣare labdhvā na kva cit pratitiṣṭhati|

nirvāṇe saṁsṛtau vāpi vaśitāvibhutāvaśāt||

202. sa vāśī sa muniḥ śāstā sa kṛtī sa tathāgataḥ|

sugataḥ sa ca yasyetthaṁ jñānaiśvaryavijṛmbhitam||

203. viṣayeṣv atisaktasya bālasyākṛtacetasā|

śūnyatādeśanāṁ śrutvā dīyate hṛdayaṁ dvidhā||

204. udāradharmaśravaṇād bhadramitropasevanāt|

gotrataś cāvatāro 'tra bhavaty ātaptakāriṇām||

(35)

205. nityodyuktaś ca prayukto mārgam enam anuvrajan|

nacirāt sarvadharmāṇāṁ nairātmyam adhigacchati||

206. na dharmo dharmatāprāptyai bhavaty aparibhāvitaḥ|

kim apītaṁ chinatty ambu tṛṣṇāṁ śravaṇadarśanaiḥ||

207. vṛttasthaḥ śrutavān prājñaḥ puṇyasaṁbhārasaṁbhṛtaḥ|

viṣayān viṣavat paśyan kāyajīvitaniḥspṛhaḥ||

208. bhavane vā vane vāpi bodhisattvaḥ samāhitaḥ|

ārurukṣuḥ padaṁ bauddham ādau nairātmyavartmanā||

209. lokārtham ātmanaḥ kṛtvā svārtham aṅgaṁ kṛpātmakaḥ|

lokasyaiva ca dharmāṇāṁ svabhāvatrayabhāvanām||

210. bhāvayed gṛhibhūto 'pi labdhvā kṣaṇam api kṣaṇam|

baddhvā paryaṅkam ādhāya nāsāgre niścalaṁ manaḥ||

(36)

211. bhogān evāvidūrasthān vitathān upalāpakān|

ālambanaṁ puras kṛtvā yathāprakhyān svacetasaḥ||

212. na rāgāyatanaṁ rāgī na ca dveṣyaṁ sa doṣavān|

na mūḍhaḥ satamaskaṁ ca kuryād ālambanaṁ punaḥ||

213. rāgī rāgāspadaṁ kurvan dviṣṭo dveṣeṇa bādhyate|

kleśavṛddhyaiva sutarāṁ mūḍho mauḍhyāt praṇaśyati||

214. samādher aprarūḍhatvād vikalpād vikalīkṛtaḥ|

vipraṇāśamukhais tais tair anyad eva prakalpayan||

215. mūḍho 'pi muḍhasaṁjñatvāt saṁmūḍhaṁ vastu cintayan|

sutarām andhatāmisre pataty andha iva bhraman||

216. vipratīpaṁ manas kuryād ālambanapade budhaḥ|

kleśānām aṇur abhyāso havirvad vṛddhaye 'rciṣām||

(37)

217. kṛtayogyas tu tatpaścāc chūravat samarodare|

rāgādyāyataneṣv eva prahared bodhiśatruṣu||

218. kleśādyāvaraṇaṁ prāhus tattvasyāśeṣadarśinaḥ|

tasmāt sarvaprayatnena hantavyaṁ tu tad eva hi||

219. tataḥ khyātis tridhā kāryā kalpitādyātmanā dhiyā|

arthagrahā nirbhāsāpi śūnyā cārthena yoginā||

220. cintāmayyaiva saṁbhinnaṁ prajñayā cintayet punaḥ|

prajñāpāramitānītim acintyām eva cintayet||

221. yat paśyāmi na tat tathyaṁ yan na paśyāmi tat tathā|

bhāveṣv eva vikalpāndhas timiropaplavādivat||

222. kiṁ cit paśyāmy asadvastu kalpitaṁ bhrāntimātrikam|

nirnimittaṁ nimittaṁ tu nimittopahataś ciram||

(38)

223. vitathāveśavibhrāntir aho lokasya cakṣuṣaḥ|

vālaṁ paśyati śailāgre sthūlaṁ śailaṁ na paśyati||

224. yāvad astu jagacchauryo vālamauktikavedhakaḥ|

atyantaṁ śilpakuśalo nimittaprativedhibhiḥ||

225. sarvaṁ kalpitam eva nirmalataraṁ khyāty arthato 'rthekṣiṇāṁ

vātābhyāhatanartitorminicayaprakhyaṁ mṛgasyāmbuvat|

abhyāśe 'py upapannam ambu na tathā satyaṁ taḍāgādiṣu

prāyo bhūtam abhūtakalpapatitaṁ niryatnato gṛhyate||

226. nāstīti cintayec citte nimittaṁ svapnavṛttivat|

tatas tu cittam āpnoti paratantram akalpitam||

227. svabhāvaḥ khyāty asaṁkliṣṭo niṣpannāsannabhūmikaḥ|

yaṁ prāpya pariniṣpannaṁ nirvikalpe 'vatiṣṭhate||

(39)

228. tam apy ālokya matimān nānyād rūpaṁ samāviśet|

naiva tad bhāvato 'bhyastam asattvāt kalpitātmanaḥ||

229. yady asau tatra tādātmyaṁ dṛṣṭo 'pi vitathātmanaḥ|

darśayed ātmanaḥ śīghraṁ tataḥ svapnena bimbayet||

230. svapnavṛttyā tu vijñāto na punar vitathātmanā|

tatkṣaṇaṁ khyāti mandaṁ vā stambhitaḥ pratipakṣataḥ||

231. evam āpitasārasya nāstitāntaṁ spṛśed yadi|

ālambyā tathatātyantaṁ sā cet tadavalambanā||

232. Ms. om.

233. vajralepopaliptena dvāreṇevāsuro layam|

yogī viśati vijñaptiṁ pārśvadvayam asaṁspṛśan||

(40)

234. Ms. om.

235. jñeyāny atra tu liṅgāni labdhālokena yoginā|

siddher avyabhicārīṇi dhūmavat kṛṣṇavartmanaḥ||

236. nirāsāt kalpitasyāsmād īṣad unmṛṣṭacitravat|

dhyānotthito 'pi sakalaṁ dhyāmalaṁ jagad īkṣate||

237. śīrṇavaj jīrṇavac caiva bhagnavac ca samantataḥ|

śūnyagrāmavad dhvastaṁ ca nirārāmaṁ nirāśrayam||

238. bhūsamudvegajananaṁ cīrīrāvam ivādadhat|

asvāmikaṁ ca niḥsvaṁ ca kevalaṁ nāmamātrakam||

239. dṛṣṭe tu paratantrākhye svabhāve vīkṣate punaḥ|

svacittasyandanārūḍham antar viśad ivātmanaḥ||

(41)

240. indrajāloditaprakhyaṁ tad idaṁ bhrāntimātrakam|

dhvāntākrāntam ivāśeṣaṁ paśyan tatra na kalpitam||

241. vāsanāśeṣarekhābhir ālīḍham iva sarvataḥ|

kleśair eva saṁkīrṇaṁ ca cakravac ca paribhramat||

242. gāḍhasvapnotthitajñānaṁ lakṣālakṣaṁ ca tatkṣaṇam|

dṛṣṭanaṣṭanibhaṁ caiva kim apīva ca paśyati||

243. jñāte tu pariniṣpanne sarvam ekarasātmakam|

nirvibhāgam anādyantaṁ nirākāraṁ nirāgraham||

244. anudvegam anāyāsam adīrghaparimaṇḍalam|

sūryanirbhinnatimiram ākāśam iva nirmalam||

245. samatādharmanirvedhāt sarvaṁ samasamaṁ punaḥ|

saṁvṛtyā dṛṣṭadharmo 'sau paramārthena neṣyate||

(42)

246. vikalpaḥ saṁvṛd ākhyāto vikalpāntarakāraṇam|

sa eva paramārthas tu vikalpavinivartanam||

247. so 'pi nāma yathoddeśaṁ saṁvṛtāv eva tiṣṭhate|

paramārtho yathā tasya bhūmir na sa tathā girām||

248. mā bhūt saṁvṛtpratiṣṭhānam ata eva muner bhayam|

bhinatti deśanā dharmam uktoktā śūnyatātmanā||

249. cirasaṁvardhitais tuṣṭā vikalpair eva bāliśāḥ|

adyāpi vardhayanty eva prapañcāsaktacetasaḥ||

250. kuśalasyāsya cittasya nimittacaraṇaṁ prati|

na vikalpavidheḥ śāntri upaiti vāsti kutra cit||

251. audāsīnyam ivāyāti svapatīva nirutsukam|

cittaṁ nairātmyam ālambya śāntaṁ viśrāmyatīva ca||

(43)

252. karoti stabdhatām akṣṇoḥ śirasaś cāvanamratām|

staimityaṁ cittacaittānāṁ śūnyatā śūnyatekṣiṇām||

253. dṛṣṭād eva kṛtārtho 'ham iti liṅgekṣaṇāt punaḥ|

bhāvanāṁ notsṛjed vīraḥ parato 'py asty ataḥ param||

254. śakyate tattvaṁ nākhyātum idaṁ tad iti kena cit|

abhyāsād asya yogasya svayam evāvagamyate||

255. ity antadvayamadhyasthā dṛṣṭā vijñaptimātratā|

darśayaty akhilasyāsya jagatas tattvasaṁpadam||

256. tattvasaṁpatsthitaḥ paścāt kṛpāluḥ sugatātmajaḥ|

jīvitenāpi sattvārthe na copekṣāṁ karoty asau||

257. viṣayeṣu ca kā cintā svapnena jitavṛttiṣu|

pareṣu bhujyamāneṣu putradārādikeṣv api||

(44)

258. pramādasthair na vaikṛtyam udārair api cetasaḥ|

vibhave nāpi cāpadi sarvatra samacetasaḥ||

259. akālāmbudavad bhūyaḥ kuto 'py abhyutthito 'mbare|

darśayaty ātmanā tac ca tad adbhutavijṛmbhitam||

260. jvalanaṁ varṣaṇaṁ caiva samakālaṁ sa kālavit|

majjanonmajjane vāpi jalavad vasudhātale||

261. kampanaṁ parvatādīnāṁ dāraṇaṁ haraṇaṁ tathā|

gamanaṁ cātmanā vyomni salīlaṁ rājahaṁsavat||

262. MS. om.

263. ato yat kiṁ cid anyeṣu bāhyeṣv api vibhāvyate|

svarasābhyāgatam eṣāṁ tad anenaiva vartmanā||

(45)

264. paśyan na kiṁ cid apy ekaṁ sarvaṁ paśyati sarvavit|

ata evaikarūpatvād vibhinnam api kalpitam||

265. ekaś ca dṛṣṭaḥ paramārthato 'rthaḥ

sarvaṁ ca dṛṣṭaṁ jagad ekato 'rthāt|

kūlapradeśe 'pi hi pītam ambu

jñātaṁ bhaved toyanidher aśeṣam||

266. ekakālaṁ ca bhinneṣu bhinnadeśādikeṣu ca|

na vinā śūnyatādṛṣṭyā jñānaṁ jāyati tāyinām||

267. ātmacittaparikalpavarṇakaṁ

saṁniveśaviśadaṁ bahirgatam|

naikajanmaparibhāvitojjvalaṁ

citrabhedasadṛśaṁ jagattrayam||

268. dṛṣṭam etad akhilaṁ tu tāyinā

tatprapañcaparikalpavedinā|

niḥsvabhāvam animittam avyayaṁ

kevalaṁ ca parikalpamātrakam||

(46)

269. iti bhāvana [- U -] tarāgāḥ

sukhasaṁbhoganirutsukāḥ kramena|

[- -]stamunīndratābhilāṣāḥ

padam āyānti paraṁ parārthayuktāḥ||

270. [- - U ] okte [U] vibhāga [- U -]

[- - U] vispaṣṭapadaprakalpanā|

ālokamāleyam amārgayāyinām

[- - U] ajñānatamo 'bhighātanī||

271. bhāvagrāha [U - U] oti viṣayasyāptāṁ chinatti spṛhām

ālokaṁ hṛdi [- U -UUU - - - U - - U-]|

jñānāloka [U - U -UUU - - - U - - U-]

prajñāpāramiteyam [U - UUU - ] cintāmaṇiḥ sarvadā||

272. saṁvṛt samāropa [U- U - -]

nītārtha [- - UU -U - -]|

ye bāhyam icchanti puro na teṣām

ācāryamuṣṭiḥ sugatair vibhinnā||

(47)

273. [- -] yadā [- U] am apy anakṣaraṁ

prāpyāpi sambodhim anaśvaraṁ tvayā|

dūrapranaṣṭais tu tadā kathaṁ hi tair

mithyābhiyogaḥ kriyate niraṅkuśaiḥ||

274. sarvaḥ [U - -] pravibhajyamānaḥ

sūkṣmekṣikākṣamadhiyā kṛtāntaḥ|

bauddhasya bāhyasya vibhāgakartā

na syād ihaikā yadi śūnyatoktiḥ||

275. sarvajñabhāvaḥ parikalpyamānaḥ

kalpayeta bhinnātmani nirnimittam|

śāstur nimitte kṣaṇabhaṅgure ca

nityā samā caiva na śunyatā cet||

(48)

276. yo yogināṁ siddhiviśeṣahetuto

jñānābhimānaḥ paracittagocaraḥ|

manyeta teṣām adhikaṁ tamomalaṁ

baddhātmakā bālajanā yathā sthitāḥ||

277. yaḥ sarvathāndhas timirekṣaṇaś ca

tayor varaṁ pūrvaka eva dūram|

andho 'ham asmīty avalepaśūnyo

na phalgudṛk taimiriko 'bhimānī||

278. doṣātmanā vetti na yaḥ svadoṣāṁs

tathyān anādyān guṇino guṇāṁś ca|

kalyāṇamitre ca karoty avajñāṁ

pāsyaty asau tattvarasaṁ kathaṁ nu||

(49)

279. nabhastalālekhyavibhaktipaṇḍitair

viśeṣavastupratipādanodyataiḥ|

aho jano 'nyaiḥ prathamaprapañcitaiḥ

prapañcyate citrakathāpraṇetṛbhiḥ||

280. jalaprayātāhipadāni paśyataḥ

khapuṣpamālāracanāś ca kurvataḥ|

asūtrakaṁ cāpi paṭaṁ vitanvataḥ

kathaṁ nu lokasya na jāyate trapā||

281. kṣepābhilāṣād api yo 'bhyupaiti

maunīndram etad vacanaṁ na bhaktyā|

āsādya susvādv iva tiktajātam

anyoditaṁ ko nu vaco 'nuyāyāt||

283. Ms. oM.

(50)