• Home
• Canon Text
• Romanized
• śāstrapiṭaka
• kāvya
• Ṣaḍgatikārikāḥ

Ṣaḍgatikārikāḥ

Technical Details

Ṣaḍgatikārikāḥ

(guṇino jitajeyasya
samyagjñānāvabhāsinaḥ|
parārthakāriṇo nityaṁ
trilokaguruṇo namaḥ||)

(1)

kāyāvāgmānasaṁ karma
kṛtaṁ yac ca śubhāśubham|
lokas tasya phalaṁ bhuṅkte
kartā nānyo 'sti kasya cit||

(2)

iti sarve kṛpāviṣṭās
trailokyaguravo jināḥ|
uktavantas tathā tad dhi
karmaṇo yasya yat phalam||

(3)

tad vakṣāmi samāsena
śrotuṁ yuktaṁ bhavārthibhiḥ|
karma kartuṁ vihātuṁ ca
sadasadgatihetukam||

(4)

lobhamohabhayakrodhā
ye narā naraghātinaḥ|
saṁvadhyānyāṁś ca hiṁsanti
saṁjīvaṁ yānti te dhruvam||

(5)

saṁvatsarasahasrāṇi
bahūny api hatā hatāḥ|
saṁjīvanti yatas tatra
tena saṁjīva ucyate||

(6)

mātāpitṛsuhṛdbandhu-
mitradrohakarāś ca ye|
paiśunyānṛtavaktāraḥ
kālasūtrābhigāminaḥ||

(7)

kālasūtreṇa saṁsūtrya
pāṭyante dāruvad yataḥ|
jvaladbhiḥ krakacais tatra
kālasūtras tataḥ smṛtaḥ||

(8)

dāvādau dahanair dāhaṁ
dehināṁ vidadhāti yaḥ|
sa tīvrair jvalanair jantus
tapyate tapane raṭan||

(9)

tīvraṁ tapanasaṁtāpaṁ
tanoty eva nirantaram|
yat tato 'nvarthayā loke
khyātas tapanasaṁjñayā||

dharmādharmaviparyāsaṁ
nāstiko yaḥ prakāśayan|
saṁtāpayati cānyāṁś ca
tapyate sa pratāpane||

(10)

pratāpayati tatrasthān
sattvāṁs tīvreṇa vahninā|
tapanātiśayenāsau
proktas tasmāt pratāpanaḥ||

(11)

ajaiḍakaśṛgālāṁś ca
śaśākhumṛgasūkarān
anyāṁś ca prāṇino ghnanti
saṁghātaṁ yānti te narāḥ||

(12)

saṁhatās tatra ghātyante
samyag vā hananaṁ yataḥ|
tasmāt saṁghāta ity evaṁ
vikhyāto 'nvarthasaṁjñayā||

kāyavāgmānasaṁ tāpaṁ
ye kurvantīha dehinām|
kaṭukāpaṭikā ye ca
rauravaṁ yānti te narāḥ||

(13)

tīvreṇa vahninā tatra
dahyamānā nirantaram|
raudraṁ ravaṁ vimuñcanti
yatas tasmāt sa rauravaḥ||

(14)

devadvijaguror dravyaṁ
hṛtaṁ yair duḥkhinām iha|
te mahārauravaṁ yānti
ye cānyasvāpahāriṇaḥ||

(15)

raudratvād vahnidāhasya
ravasya ca mahattayā|
rauravo hi mahāṁs tasya
mahattvarauravād api||

(16)

kṛtvā guṇādhike tīvram
apakāraṁ nihatya ca|
mātāpitṛgurūn kalpam
avīcau pacyate dhruvam||

(17)

asthīny api viśīryante
raudrāgnau tatra dehinām|
yato na vīciḥ saukhyasya
tenāvīcir udāhṛtaḥ||

(18)

mithodroharatā ye'tra
raṇe ghnantīva dehinaḥ|
pāpād asinakhās te tu
jāyante duḥkhabhāginaḥ||

(19)

nakhā evāsayas teṣām
āyasā jvalitāḥ kharāḥ|
tair anyonyaṁ nikṛntanti
yat tenāsinakhāḥ smṛtāḥ||

(20)

lohajvalitatīkṣṇāgrāṁ (or grāḥ)
ṣoḍośāṅgulakaṇṭakām (or kāḥ)|
balād ārohyate krandan
śālmalīṁ (or līḥ) pāradārikaḥ||

(21)

lohadaṁṣṭrā mahākāyā
jvalitās tīvrabhairavāḥ|
āśliṣya bhakṣayanty enaṁ
paradārāpahāriṇam||

āraṭanto 'pi khādyante
śvagṛdhrolūkavāyasaiḥ|
asipattravane chinnā
narā viśvāsaghātinaḥ||

(22)

ayoguḍāni bhojyante
prataptāni punaḥ punaḥ|
pāyyante kvathitaṁ tāmraṁ
ye parasvāpahāriṇaḥ||

(23)

krūraiḥ śvabhir ayodaṁṣṭraiḥ
khādyante vivaśā bhṛśam|
varṣakoṭī raṭanto 'pi
ye sadākheṭake ratāḥ||

(24)

matsyādīñ jalajān hatvā
jvalattāmradravodakām|
yāti vaitaraṇīṁ śaśvad
vahninā dahyate naraḥ||

(25)

yaḥ svārthalavasaṁmūḍho
vyavahāram adhārmikam|
karoti narake krandan
sa cakreṇābhipīḍyate||

(26)

pīḍā bahubhir ākāraiḥ
kṛtā yair dehinām iha|
pīḍyante te ciraṁ taptair
yantraparvatamudgaraiḥ||

bhedakā dharmasetūnāṁ
ye cāsanmārgavādinaḥ|
kṣuradhārācitaṁ mārgaṁ
gatvā krāmanti te narāḥ||

(27)

nakhaiḥ saṁcūrṇya yūkādīṁś
cūrṇyante meṣaparvataiḥ|
bhūyo bhūyo mahākāyāḥ
krandantas te śaracchatam||

(28)

vrataṁ yas tu samāśritya
samyag no parirakṣati|
sa śīryamānamāṁsāsthiḥ
kukūle pacyate dhruvam||

(29)

aṇunāpi hi yaḥ kaścin
mithyājīvena jīvati|
bhakṣyate kṛmibhiś caṇḍaiḥ
sa magno gūthamṛttike||

(30)

dṛṣṭvāpi vrīhimadhyasthān
prāṇinaś cūrṇayanti ye|
āyasair muṣalais taptaiḥ
kṣobhyante te punaḥ punaḥ||

(31)

atyantakrodhanāḥ krūrāḥ
śaṭhāḥ pāpābhikāṅkṣiṇaḥ|
paravyasanahṛṣṭāś ca
jāyante yamarākṣasāḥ||

(32)

sarveṣām eva duḥkhānāṁ
bījaṁ mṛdvādibhedataḥ|
kāyavāgmānasaṁ pāpaṁ
yat tad aṇv api varjayet||

narakakāṇḍaṁ samāptam||

(33)

haṁsapārāvatādīnāṁ
kharāṇām api rāgiṇām|
yonau rāgeṇa jāyante
mūḍhāḥ kīṭādiyoniṣu||

(34)

sarpāḥ krodhopanāhābhyāṁ
mānastabdhā mṛgādhipāḥ|
abhimānena jāyante
gardabhaśvādiyoniṣu||

(35)

mātsaryeṣyādidoṣeṇa
vānarāḥ pretya dehinaḥ|
jāyante mukharā dhṛṣṭāś
capalātmāś ca vāyasāḥ||

(36)

vadhabandhanamātsaryair
gavāśvādiṣu dehinaḥ|
jāyante krūrakarmāṇo
lūtāḥ kharjūravṛścikāḥ||

(37)

vyāghramārjāragomāyu-
ṛkṣagṛdhravṛkādayaḥ|
jāyante pretya māṁsādāḥ
krodhanā matsarā narāḥ||

(38)

dātāraḥ krodhanāḥ krūrā
narā nāgamaharddhikāḥ|
bhavanti tyāgino darpāt
krodhāc ca garuḍeśvarāḥ||

(39)

kṛtaṁ yat pāpakaṁ karma
svayaṁ vākkāyamānasam|
triyañcas tena jāyante
tan manāg api mā kṛthāḥ||

triyakkāṇḍaṁ samāptam

(40)

bhakṣyabhojyāpahartāro
ye kṣudrā dānavarjitāḥ|
bhavanti kuṇapāhārāḥ
pretās te kaṭapūtanāḥ||

(41)

viheṭhayanti ye bālān
vañcayanty api tṛṣṇayā|
te 'pi garbhamalāhārā
jāyante kaṭapūtanāḥ||

hīnācārātidīnāś ca
matsarā nityakāṅkṣiṇaḥ|
jāyante ye narāḥ pretya
pretās te galagaṇḍakāḥ||

(42)

dānaṁ nivārayaty eva
na ca kiṁcid dadāti yaḥ|
kṣutkṣāmo 'sau mahākukṣiḥ
pretaḥ śūcīmukho bhavet||

(43)

dhanaṁ rakṣati vaṁśārthaṁ
na bhuṅkte na dadāti yaḥ|
dattādāyī tataḥ pretaḥ
śrāddhabhoktā sa jāyate||

(44)

yaḥ parasvāpahārepsur
dattvā caivānutapyate|
bhoktā viṭśleṣmavāntānāṁ
pretya pretaḥ sa jāyate||

(45)

apriyaṁ vakti yaḥ krodhād
vākyaṁ marmāvaghaṭṭanam|
bhavaty ulkāmukhaḥ pretaḥ
suciraṁ tena karmaṇā||

(46)

kurute kalahaṁ yas tu
niṣkṛpaḥ krūramānasaḥ|
kṛmikīṭapataṅgādaḥ
preto 'sau jyotiko bhavet||

(47)

grāmakūṭo dadāty eva
yo dānaṁ pīḍayaty api|
kumbhāṇḍo vikṛtākāraḥ
pūjyamānaḥ sa jāyate||

(48)

nirdayāḥ prāṇino ghnanti
bhakṣyārthaṁ ye dadaty api|
bhakṣyabhojyāni te 'vaśyaṁ
labhanti pretya rākṣasāḥ||

(49)

gandhamālāratā nityaṁ
mandakrodhāḥ pradāyakāḥ|
gandharvāḥ pretya jāyante
devānāṁ ratihetavaḥ||

(50)

krodhanaḥ piśunaḥ kaś cid
arthārthaṁ yaḥ prayacchati|
sa piśācaḥ praduṣṭātmā
jāyate vikṛtānanaḥ||

(51)

nityapraduṣṭāś capalāḥ
parapīḍākarā narāḥ|
saṁpradānaratā nityaṁ
bhūtāḥ pretya bhavanti te||

krūrāḥ kruddhāḥ pradātāraḥ
priyāsavasurāś ca ye|
jāyante pretya yakṣās te
krūrātmānah surāpriyāḥ||

(52)

mātāpitṛgurūn yānair
ye nayanti yathepsitam|
vimānacāriṇo yakṣā
jāyante te sukhānvitāḥ||

(53)

tṛṣṇāmātsaryadoṣeṇa
pretya pretā bhavanty amī|
yakṣādayaḥ śubhaiḥ kliṣṭair
atas tān parivarjayet||

pretakāṇḍaṁ samāptam

(54)

devāsuramanuṣyeṣu
dīrgham āyur ahiṁsayā|
jāyate hiṁsayālpāyur
ato hiṁsāṁ vivarjayet||

(55)

kuṣṭhakṣayajvaronmādā
ye cānye vyādhayo nṛṇām|
bhavanti kṛtair bhūteṣu
vadhabandhanatāḍanaiḥ||

(56)

yo hi hartā parasvānāṁ
na ca kiṁcit prayacchati|
mahatāpi prayatnena
sa dravyaṁ nādhigacchati||

(57)

adattaṁ vittam ādāya
dānāni ca dadāti yaḥ|
sa pretya dravyavān bhūtvā
bhūyo bhavati nirdhanaḥ||

(58)

yo na hartā na dātā ca
na cātikṛpaṇo naraḥ|
kṛcchreṇa mahatā dravyaṁ
sthiraṁ sa labhate dhruvam||

(59)

yo na hartā parasvānāṁ
tyāgavān vītamatsaraḥ|
ahāryaṁ vipulaṁ vittam
iṣṭaṁ sa labhate naraḥ||

(60)

āyurvarṇabalopetaḥ
śrīmān rogavivarjitaḥ|
sukhī ca sa bhaven nityaṁ
yo dadātīha bhojanam||

(61)

salajjo rūpavān bhogī
succhāyaḥ prāṇināṁ priyaḥ|
sa bhaved vastralābhī ca
yo vastrāṇi prayacchati||

(62)

āvāsaṁ yo dadātīha
suprasannena cetasā|
prāsādāḥ sarvakāmāś ca
jāyante tasya dehinaḥ||

(63)

upānatsaṁkramādīni
ye prayacchanti mānavāḥ|
bhavanti sukhino nityaṁ
yānāni ca labhanti te||

(64)

prapākūpataḍāgādīn
kārayitvā jalāśrayān|
sukhinas tyaktasaṁtāpā
niṣpipāsā bhavanti te||

puṣpair abhyarcitaḥ śrīmāñ
charaṇyaḥ sarvadehinām|
sadā samṛddhaḥ sa bhaved
ārāmaṁ yaḥ prayacchati||

(65)

vidyādānena pāṇḍityaṁ
prajñābhyāsena cāpyate|
bhaiṣajyābhayadānena
rogamuktas tu jāyate||

(66)

dīpadānena cakṣuṣmān
vādyadānena susvaraḥ
śayanāsanadānena
sukhī bhavati mānavaḥ||

(67)

gavādīn yo dadātīha
bhojyaṁ kṣīrasamanvitam|
balavān varṇavān bhogī
dīrghāyuḥ sa bhaven naraḥ||

(68)

kanyādānena kāmānāṁ
lābhī syāt parivāravān|
dhanadhānyasamṛddhas tu
bhūmidānena jāyate||

(69)

pattraṁ puṣpaṁ phalaṁ toyam
abhayaṁ vacanaṁ priyam|
yad yad evepsitaṁ bhaktyā
dātavyaṁ tat tad arthinaḥ||

(70)

kleśayitvā dadātīha
svargārthaṁ vā bhayena vā|
yaśaḥsaukhyābhilāṣād vā
kliṣṭaṁ sa labhate phalam||

(71)

svakārthanirapekṣeṇa
kṛpāviṣṭena cetasā|
parārthaṁ yo dadātīha
so 'kliṣṭaṁ phalam aśnute||

(72)

yat kiṁcid dīyate 'nyasmai
yathākālaṁ yathāvidhi|
tena tena prakāreṇa
tat sarvam upatiṣṭhate||

parān anupahatyaiva
yathākālaṁ yathepsitam|
akleśayitvā dātavyaṁ
hitaṁ dharmāvirodhi yat||

(73)

evaṁ hi dīyamānasya
dānasyaiva phalodayaḥ|
dānaṁ hi sarvasaukhyānām
ananyat kāraṇaṁ matam||

(74)

virataḥ paradārebhyo
dārān iṣṭān avāpnuyāt|
svebhyo 'py adeśakālau ca
varjayan puṁstvam ṛcchati||

(75)

paradāreṣu saṁsaktaṁ
cittaṁ yo na niyacchati|
anaṅgeṣu ca rajyeta
sa pumān strītvam ṛcchati||

(76)

strītvaṁ jugupsate yā tu
suśilā mandarāgiṇī|
puṁstvam ākāṅkṣate nityaṁ
sā nārī naratāṁ vrajet||

yas tu samyaṅ nirātaṅkaṁ
brahmacaryaṁ niṣevate|
tejasvī sadguṇaḥ śrīmān
devair api sa pūjyate||

(77)

dṛḍhasmṛtir asaṁmūḍho
madyapānāniṣevaṇāt|
jāyate satyavādī ca
yaśaḥsaukhyānvitaḥ pumān||

(78)

bhinnānām api sattvānāṁ
bhedaṁ naiva karoti yaḥ|
abhedyaparivāro 'sau
jāyate sthiramānasaḥ||

(79)

yas tv ājñāṁ kurute nityaṁ
gurūṇāṁ hṛṣṭamānasaḥ|
hitāhitābhidhāyī ca
sa syād ādeyavāṅ naraḥ||

(80)

nīcāḥ parāvamānena
viparyāsena codgatāḥ|
bhavanti sukhinaḥ saukhyaṁ
duḥkhaṁ dattvā ca duḥkhinaḥ||

(81)

paraprapañcābhiratāḥ
śaṭhāś cānṛtavādinaḥ|
kubjavāmanatāṁ yānti
ye ca rūpābhimāninaḥ

(82)

jaḍo vijñānamātsaryād
bhaven mūkaḥ priyāpriyaḥ|
bādhiryaṁ yāti mūḍhātmā
hitavākyābhyasūyakaḥ||

(83)

duḥkhaṁ pāpasya puṇyasya
sukhaṁ miśrasya miśritam|
sarvaṁ sādṛśyanisyandam
abhyūhyaṁ karmaṇaḥ phalam||

manuṣyakāṇḍaṁ samāptam||

(84)

śāṭhyena māyayā nityaṁ
caraty akṛtakilbiṣaḥ|
kalipriyaḥ pradātā ca
sa bhaved asureśvaraḥ||

asurakāṇḍaṁ samāptam||

(85)

nātmanā yaḥ sukhākāṅkṣī
na ca hṛṣyet parigrahaiḥ|
grahāṇām agraṇīś cāsau
mahārājikatāṁ vrajet||

(86)

mātāpitṛkulayeṣṭha-
pūjakas tyāgavān kṣamī|
hṛṣyate yo na kalahais
tridaśeṣu sa jāyate||

(87)

na vigrahe ratā naiva
kalahe hṛṣṭamānasāḥ|
ekāntakuśalodyuktā
ye ca yāmopagās tu te||

(88)

bahuśrutā dharmadharāḥ
suprajñā mokṣakāṅkṣiṇaḥ|
guṇair ye parihṛṣṇāś ca
narās te tuṣitopagāḥ||

(89)

śīlapradānavinaye
pravṛttā ye svayaṁ narāḥ|
mahotsāhāś ca te 'vaśyaṁ
nirmāṇaratigāminaḥ||

adīnasattvā ye śreṣṭhāḥ
pradānadamasaṁyamaiḥ|
guṇādhikāś ca ye yānti
paranirmitatāṁ dhruvam||

(90)

śīlena svargam āpnoti
dhyānena ca viśeṣataḥ|
yathābhūtaparijñānāt
paryante cāpunarbhavaḥ||

(91)

śubhāśubhaphalaṁ karma
yad etat kathitaṁ sphuṭam|
śubhena labhyate saukhyaṁ
duḥkhaṁ tv aśubhasaṁbhavam||

(92)

mṛtyur vyādhir jarā caiva
cintanīyam idaṁ trayam|
viprayogaḥ priyaiḥ sārdhaṁ
karmaṇāṁ ca svakaṁ phalam||

(93)

evaṁ virāgam āpnoti
viraktaḥ puṇyam ṛcchati|
pāpaṁ ca varjayaty evaṁ
tac ca saṁkṣepataḥ śṛṇu||

(94)

samyakparārthakaraṇaṁ
parānarthavivarjanam|
puṇyaṁ viparyayāt pāpam
uktam etad mahātmanā||

devakāṇḍaṁ samāptam||

(95)

āryasaddharmasmṛtyupasathāna-
mahāyānasūtrāntāt samākṛṣṭā
mahāpaṇḍitāśvaghoṣena
ṣaḍgatikārikāḥ samāptāḥ||

(96)