• Home
• Canon Text
• Romanized
• śāstrapiṭaka
• sveṣṭadevatā
• Munimatālaṁkāra

Munimatālaṁkāra

Technical Details

Munimatālaṁkāra

nanu yad uktaṁ samvṛtyotpattir iti tatra keyaṁ saṁvṛtir nāma|

(1)

niḥsvabhāveṣv api bhāvato bhāveṣu yā viparītākārādhyāropiṇī bhrāntā

buddhiḥ sā saṁvṛtir ucyate| saṁvriyate cchādyata ivāsyām anayā vā tattvam

iti kṛtvā| tathā coktaṁ sūtre-

bhāvā jāyanti saṁvṛtyā paramārthe niḥsvabhāvakāḥ|

niḥsvabhāveṣu yā bhrāntiḥ sā tathyāsaṁvṛtir matā||

iti| tadbhavatvād vā sarva etadupadarśitā vyalīkā bhāvāḥ sāṁvṛtā

ucyante| sā cānādivibhramavāsanāparipākavaśād asato bhāvato bhāvān

sata ivopadarśayanty upajāyate sarvaprāṇabhṛtāṁ yatas tasmād

abhiprāyavaśāt sarva evālīkarūpā bhāvāḥ saṁvṛtisanta ucyante| na

punar eṣāṁ bhāvato bhāvarūpatvam, yathāpratibhāsam atattvāt|

nāpi śaśaviṣāṇavad atyantābhāvarūpatā, avicāraramaṇīyākāreṇa

pratibhāsanāt||

tathā hi māyāpuruṣādau yad bhrāntajñānasamaṁgibhir narair avasthāpitaṁ

(2)

rūpam, tadvat sarvapadārtheṣu yad alīkākārajñānasamāropitaṁ

tat saṁvṛtisatyam iti vyavahriyate| tatraiva ca māyāpuruṣādau

yathānupaplutavijñānair avasthāpitaṁ rūpaṁ tadvat sarvapadārthānāṁ

yat samyakpramāṇapariniścitaṁ rūpaṁ tat paramārthasatyam||

yathā ca bhrāntābhrāntajñānavyavasthāpitarūpasaṁvṛtiparamā-

rthasatyadvayāśrayāt taimirikādyupalabhyeṣu keśādiṣu vijñānavādināṁ

ca grāhyagrāhakākāradvaye saṁvṛtyā sattvaṁ paramārthenāsattvam

ityādivyavasthā pekṣābhedān na virudhyate, tadvat sarvapadārtheṣu||

ato yathoktabhrāntirūpā saṁvṛtir ajanmano'pi bhāvato bhāvān

jāyamānān ivopadarśayati yatas tena tadāśrayavaśāt saṁvṛtyotpadyante

bhāvā ity ucyate| paramārthatas tu notpadyante||

aviparītārthaviṣayatvāt sarvam eva samyakśrutacintābhāvanā-

mayaṁ jñānaṁ paramārtham ucyate| paramo'syārtha iti kṛtvā||

sākṣātpāraṁparyakṛtas tu viśeṣaḥ| tadvaśād ete sarvabhāvā anutpannā

eva pratīyante| samyagjñānasaṁsiddho naiṣām utpāda ity uktaṁ bhavati||

avicāro vā saṁvṛtiḥ| tathā hy aviparītatattvanidhyānapravṛttasamyak-

pramāṇabalabhāvinī cintāmayī prajñā tathā bhāvanāmayy api

sākṣāttattvārthānuvicāritayā tanniṣyandatayā vā vicāra ucyate|

tathārthaparāṅmukhaṁ tu sarvam eva tadviparyayād alīkākāropagrāhi

jñānam avicāraḥ| na tu nirvikalpakaṁ jñānaṁ nāpi vicārābhāvamātram|

(3)

atas tatprasiddharūpatvāt sarva evālīkarūpo bhāvaḥ sāṁvṛtaḥ||

atha vā lokapratītiḥ saṁvṛtiḥ| sarvalokaprasiddhasya sarvasyaivārthasya

sāṁvṛtatveneṣṭatvāt| na ca sarvo'rtho'pi sarvasyaivendriyasya gocaraḥ

kasyacid eva kaiścid īkṣaṇāt||

ato'tyantaparokṣasya sarvākārapratiniyatakarmaphalāder vyavasthā

sarvajñajñānata evānyasya punar itarajñānato'pi||

yat punaḥ kaiścic chāstrakāraiḥ pratītim ullaṁghya bhāvānāṁ

nityādirūpam upakalpitaṁ tat mithyāsaṁvṛtisad ucyate| pratītito'pi

tasyāsattvāt| yat punaḥ pratītyanusārataḥ prakalpitam, yathā- nāstīha

sattva ātmā ca dharmās tv ete sahetukā iti, tat tathyasaṁvṛtisad ucyate|

tena saty apy ekatra vastuni śāstrakārāṇām anekarūpavyārope vastuno na pa-

rasparaviruddhānekasvabhāvatāprasaṅgaḥ||

māyārtho vā saṁvṛtyarthaḥ| asatyārtho māyārthaḥ| bhrāntajñānarūpe

'pi ca māyārthe jñānasya na vastutāprasaṅgaḥ| alīkākāropagraheṇa tasya

bhāsanāt, satyālīkarūpayoś ca parasparaviruddhatvāt| tenālīkarūpatāyā

api satyatāpatter na bhrāntatā jñānasya bhāvet| nāpi citrarūpatā

virodhāt||

bhrāntatve vāsatyarūpatāyā apy alīkatvān na jñānasya satyatā bhavet|

sarvātmanā tayoḥ parasparam anānātvād ekasyāṅgāṅgibhāvāsaṁbhavāt|

(4)

ato jñānasyāpy alīkatvād antarjñeyanayād asya mahān viśeṣaḥ||

śabda mātraṁ saṁvṛtir ity anabhijñāḥ| na hi śabdamātraṁ saṁvṛtir iti 

kasyāpi saugatasya matam| yad api-

nāmamātram idaṁ sarvaṁ saṁjñāmātre pratiṣṭhitam|

abhidhānāt pṛthagbhūtam abhidheyaṁ na vidyate||

iti sūtre'bhihitam, tatrāpi ye vastubhūtam evābhidhānam abhidheyaṁ

ca tatpṛthagbhūtam api kalpayanti tanmatapratiṣedhāya

kalpanāpratiṣṭhitatvam evābhidhānābhidheyayor upadarśitam| saṁjñā hy

atra kalpanā| kalpanārūpam evābhidhānaṁ nāmaśabdenābhipretam| na

tu śrotrajñānapratibhāsy arthasyāvācakatvāt| tanmātratve ca viśvasya

rūpādivaicitryapratibhāso na bhavet| nāpi skandhādivya vasthā||

yathā ca bahuṣu māyānareṣu naro nara iti sāmānyākārarūpaḥ kalpitaḥ

śabdārtho vyavasthāpyate, tathā paramārthāsvabhāveṣv api bhāveṣu

paramārtho'py adhyāropitarūpeṇa kathyamānaḥ saṁvṛtir eva bhavet, tasya

sarvaprapañcātikrāntatvāt| tathā coktaṁ sūtre-

yadi devaputra paramārthataḥ paramārthasatyaṁ

kāyavāṅmanasāṁ viṣayabhāvam āgacchen na paramārthasatyam

iti saṁkhyāṁ gacchet saṁvṛtisatyam eva tad bhavet| api tu

(5)

paramārthataḥ paramārthasatyaṁ sarvavyavahārātikrāntam|

iti||

kṣaṇikatvaṁ vā bhāvānāṁ saṁvṛtiḥ| teṣāṁ calātmanāṁ sarvabhāvānāṁ

yā māyāvat prakṛtiniḥsvabhāvatālakṣaṇā śūnyatā sa paramārthaḥ,

sarvatathāgatānām utpādānutpādayor api sarvakālam adhiṣṭhitatvān nityaḥ||

(6)