• Home
• Canon Text
• Romanized
• śāstrapiṭaka
• madhyamaka
• aṣṭamaḥ paricchedaḥ

aṣṭamaḥ paricchedaḥ

Technical Details

 aṣṭamaḥ paricchedaḥ

vedāntatattvaviniścayāvatāraḥ

 

vedāntavādinaḥ prāhurātmavid durlabho bahiḥ |

kuta ātmadviṣāṃ mokṣaḥ śūnyasaskāravādinām ||1||

 

tamaḥparastāt puruṣaṃ mahāntaṃ sūryavarcasam |

mṛtyumatyeti matimān matvātmānaṃ maheśvaram ||2||

 

rukmavarṇaṃ yadā paśyaḥ paśyet kartāramīśvaram |

vihāya pāpaṃ puṇyaṃ ca paraṃ sāmyaṃ tadāpnuyāt ||3||

 

bhūtaṃ bhavad bhaviṣyacca puruṣa iṣyate |

so'ntarbahiśca kūre ca so'ntike sa ca karmakṛt ||4||

 

viśve bhāvāstato jātā ūrṇanābhādivāṃśavaḥ |

tasmin pralīnā vidvāṃso nāpnuvanti punarbhavam ||5||

 

amṛtatvaṃ na martyasya vahneḥ śaityamiveṣyate |

tasmādamṛtatāyuktāprabodhāt puruṣe'mṛte ||6||

 

yataḥ paraṃ paraṃ nāsti yato jyāyānna bidyate |

aṇīyān vāpi tenedaṃ viśvamekena saṃtatam ||7||

 

de ni phra dan rags dan 1dan /

yan ldan gtso bo dban sgyur ba//

rab phye 'dod pa;i mthar thug gan /

rnal 'byor ji ltar 'dod par 'gro //8//

 

tasmin sarvāṇi bhūtāni bhavantyātmaiva paśyataḥ |

bālapaṇḍitacaṇḍālaviprādīnāṃ ca tulyatā ||9||

 

ghaṭotpattau vināśe vā nākāśasya tadātmatā |

tadātmatātmano'pīṣṭā na dehādyudayavyaye ||10||

 

ghaṭākāśavadekasya nānātvaṃ cedabhedataḥ |

ghaṭabhedena caikatvaṃ sāmyaṃ sarvasya yanmatam ||11||

 

yathā ghaṭādibhede'pi mṛdbhedo nāsti kaścana |

 de bshin lus ni tha dad kyan /

bdag latha dad 'ga' yanmed //12//

 

ghaṭākāśe yathaikasmin rajodhūmādibhirvṛte |

tadvattā na hi sarveṣāṃ sukhāderna tadātmanaḥ ||13||

 

aprabodhādanātmajñaḥ svapne mohābhimānavat |

cinoti karma bhuṅkte ca tatphalaṃ yacchubhāśubham ||14||

 

dehasaṃstho'pyasaṅgatvād bhuñjāno nopalipyate |

rājavat kāmacārī ca pāpenānaparādhyasau ||15||

 

ekaṃ sarvagataṃ nityaṃ paraṃ brahmācyutaṃ padam |

yogī yuñjan yadā vetti na tadaiti punarbhavam ||16||

 

nityaṃ tadavikalpaṃ ca yatra vācāmagocaraḥ |

girastatra prayujyante bhedāpahṛtabuddhibhiḥ ||17||

 

atrāpīdaṃ parīkṣante pakṣapātānapekṣiṇaḥ |

pakṣarāgāvṛtamatiḥ satyaṃ yathāpi nekṣate ||18||

 

niṣiddhamātmano'stitvaṃ jagatkāraṇatā tathā |

atastaddarśanānmuktirabhūtaiva prakalpitā ||19||

 

satkāyadṛṣṭiḥ sahajā paśūnāmapyaśāntaye |

sarvasaṃkleśamūlatvāt saiva tvayā vivardhitā ||20||

 

satkāyadṛṣṭyāviṣṭānāṃ mamāhaṃkārakāriṇām |

yato bhāvitaḥ saṃsāro muktirapyuditā tataḥ ||21||

 

taddṛṣṭau ced bhavecchāntirmadādiva madātyaye |

ajīrṇāt saṃnipannasya bhojanāt svasthatā bhavet ||22||

 

rig byed smra bas bdag de ni /

rnam pa gnis su 'dod byed de //

lus shes byes ba bcins bdag dan /

mchog na gnas pa grol pa'i bdag //23//

 

na pareṣṭātmaviṣayā yathārthātmeti dhīryathā |

ātmanyevaṃ parāmarśād dehādāvātmadhīryathā ||24||

 

parikalpitasattvo'pi kimātmā kurute tava |

rūpaśabdādiviṣayāṃ buddhiṃ cet tanna yujyate ||25||

 

dhiyo rūpādiviṣayā jāyante nātmakartṛkāḥ |

pratyayāyattajanmatvāt sūryakāntādivānalaḥ ||26||

 

dhvanirvarṇātmako yaśca so'pīṣṭo nātmakartṛkaḥ |

śrāvaṇatvād dhvanitvād vā tadyathā pratiśabdakaḥ ||27||

 

etena śeṣāḥ pratyuktā gamanāgamanādikāḥ |

hastapādādivispandalakṣaṇā dehajāḥ kriyāḥ ||28||

 

vyavacchedena saṃjñāyā saṃjñānaṃ smaraṇaṃ smṛteḥ |

prajñānaṃ ca prakāreṇa prajñāto vedanaṃ vidaḥ ||29||

 

na cānyadātmanaḥ kāryaṃ svabhāvo nāvadhāryate |

khapuṣpavadatastasya na sattāpyavadhāryate ||30||

 

jñānādeḥ karaṇokteścet karaṇatvaṃ prasādhyate |

tadanyakartṛkatvaṃ vā dātṛvat tanna yuktimat ||31||

 

kartari pratyayotpatternaiṣāṃ karaṇatā yataḥ |

ato'siddhārthatā hetoranekāntikatāpi vā ||32||

 

jñānādīnāṃ hi kartṛtvaṃ kartṛśabdābhidhānataḥ |

devadattaśchinattīti yathā dṛṣṭātra kartṛtā ||33||

 

nirīha eva saṃskārarāśau syāt kartṛvācyatā |

karaṇatvād yathā dīpe dīpo dyotayatīti te ||34||

 

na mukhyastattvataḥ kartā naiko hi dhaṭakṛd yataḥ |

naupacārikakartṛtvaṃ dīpāderiṣyate tataḥ ||35||

 

cittaṃ rāgādivaśagaṃ saktaṃ rūpādigocare|

pratibaddhaṃ ca nirmokṣe baddhaṃ saṃsāracārake ||36||

 

pāṇyādisamudāyo'yaṃ sacittaḥ sattvasaṃjñakaḥ |

tyāgādicetanotpatterdātetyādi nigadyate ||37||

 

vidyotpattāvavidyādisaṃyojananivṛttitaḥ |

rāgādibandhanānmukto mukta ityabhidhīyate ||38||

 

ātmani vyomakalpe tu sarvametat sudurvacaḥ |

khapuṣpamastu vātmā te yadyātmātīva vallabhaḥ ||39||

 

svabhāvato hi yadyātmā jñānabhāva itīṣyate |

na tarhyasyaikatā yuktā karaṇādivyapekṣaṇāt ||40||

 

sati vātmādike jñeye jñānaṃ tanna nivartate |

kṛtārthasyāpi dīpasya dṛṣṭaṃ janma svakāraṇāt ||41||

 

sato jñānodayo yāvat tāvad bījaṃ pracīyate |

ārāvaprabhavo yāvat tāvat pratiravo yathā ||42||

 

saṃsāraśca kathaṃ jñasya jñānaṃ ca karaṇaṃ vinā |

sarvadā ca viśiṣṭatvād bandhamokṣau kutaḥ katham ||43||

 

na duḥkhenāpi nirmokṣo mokṣe'pyekātmavādinaḥ |

ātmanastadananyatvād yathoṣṇena vibhāvasoḥ ||44||

 

linānutpannabuddhiśca kathaṃ jñaḥ karaṇaṃ vinā |

yathā hi pūrṇakaśchettā na yuktaḥ paraśuṃ vinā ||45||

 

agninā dahatītyukte dahatyagnirna rādhakaḥ |

tadvad vetti dhiyetyukte jñānaṃ vetti na vaḥ pumān ||46||

 

kulālavanna tatsiddhistatsvabhāvo yato na saḥ |

neṣṭā dahanavat siddhirdāhyābhāve'gnyasaṃbhavāt ||47||

 

na cājño jñaḥ kathaṃ kartā bhoktā ca sa bhavet tava |

vyomakalpo'vikalpaśca ciṃ kalpyaḥ kevalāgamāt ||48||

 

na cājñājñaḥ svabhāvo vā niḥsvabhāvo bhavedasau |

niḥsvabhāvaśca nātmā syād vandhyātanayavat sa ca ||49||

 

yatpīḍānugrahe yasya tadduḥkhānugrahodbhavaḥ |

na tasyātmā hyasau yukto yathā khaṃ devaśarmaṇaḥ ||50||

 

dhyānajñānādi cediṣṭaṃ muktaye'rthāntarātmanaḥ |

anātmārthaḥ prayatnaḥ syānmartyaḥ syānnāmṛtaḥ katham||51||

 

antarātmātmano'nyaścet ....................                        |

............................    pratijñā te ca hīyate ||52||

 

nāntarātmātmano'nyaścet pratijñā te ca hīyate |

 ...............................................................||53||

 

yadi sūkṣmo mahān nāyaṃ mahāṃścennāsya sūkṣmatā |

na caiko rūpidharmaśca kathamātmanyarūpiṇi ||54||

 

na yuktā hastidṛṣṭāntādekasyānekarūpatā |

karaḥ karī yato neṣṭaḥ karādīnāṃ na caikatā ||55||

 

sūryādivarṇo yadyātmā syādavarṇaḥ kathaṃ ca saḥ |

neṣṭā palāśadṛṣṭāntādātmano'nekarūupatā ||56||

 

yataḥ palāśo naiko'sti sarvadā vikṛtātmakaḥ |

mūlādayo yato naike pratyayaiścāpi bhedinaḥ ||57||

 

jyāyastā ca paratvaṃ ca tadanyāpekṣamiṣyate |

saṃbhavo'muṣya ca vidherekatve kathamiṣyate ||58||

 

dravyaṃ yadi bhavedātmā dravyatvāt sarvago na saḥ |

ghaṭavannāpi nityaḥ syāt tena pūrṇaṃ kuto jagat ||59||

 

dravyasyādhāratā yuktā dravyaṃ cātmā na yujyate |

khapuṣpavadajātatvānnādhāratvaṃ yatastataḥ ||60||

 

kasmin sarvāṇi bhūtāni bhavantyātmaiva paśyataḥ |

ātmatānātmano neṣṭā yathābhāvasya bhāvatā ||61||

 

na bālādyaviśeṣo'to nirādhāro'nidarśanaḥ |

ekatve nātmano naikadoṣopaplavasaṃbhavaḥ ||62||

 

maitrātmā caitrakaraṇaiścaitrātmavadapīkṣatām |

caitrādabhinnamūrtitvād deśābhedādathāpi vā ||63||

 

sukhaduḥkhopabhoktā ca tanmuktau cāpi mucyatām |

tadbandhe cāpi bandho'sya tadduḥkhe vāstu duḥkhitaḥ ||64||

 

na ghaṭākāśadṛṣṭāntāt sarveṣāṃ tadasaṃbhavaḥ |

ākāśasya yato'siddhamekatvaṃ bhavatāpi ca ||65||

 

mukto dravyasya yo bhāvastadākāśaṃ hi sāṃvṛtam |

gatirgatimatāṃ tatra so'vakāśo'vakāśinām ||66||

 

nāto'nāvṛtirākāśaṃ nāvakāśasya dātṛ ca |

taddhetūktau tadastitve hetostu syādasiddhatā ||67||

 

nāpi hetvanupādānādākāśaṃ bhāva iṣyate |

vandhyātanayavannāpi tadekamata eva hi ||68||

 

mṛdo ghaṭādirūpāya mṛjjātīyatayaikatā |

anyā cānyā ca kuṇḍādāvato naikatvamātmanaḥ ||69||

 

jñatve satyaviparyāsānneṣṭā jñasyābhimānitā |

ajñatve cāviparyāsānneṣṭājñasyābhimānitā ||70||

 

vyomaccāvikāritvādasaṅgatvādathāpi vā |

nātmanaḥ kartṛtā yuktā yuktā nāpi ca bhoktṛtā ||71||

 

kartā cellipyate nātmā karturiṣṭaṃ phalaṃ katham |

na yukto rājadṛṣṭāntaḥ pāpabhāg nṛpatiryataḥ ||72||

 

na caikatādvitīyasya yuktā bāhyānapekṣaṇāt |

ekatvayogādekaśced yogastasyaiva netaraḥ ||73||

 

anekaṃ kalpayitvā cedekatā tadapohataḥ |

ekatvaṃ tattvato na syāt kalpanā sāṃvṛtī yataḥ ||74||

 

nityaikatvādirūpeṇa tattvataścet sa vidyate |

ekādiśabdadhīvṛttirarthe sati niratyayā ||75||

 

ekatvādivikalpācca kathamasyāvikalpatā |

vikalpaviṣaye cārthe vācāṃ vṛttiravāritā ||76||

 

dhiyāmaviṣayo hyevaṃ kathaṃ vā gocaro girām |

avācyo nirvikalpo'pi vitathaḥ pūrvanītivat ||77||

 

buddhyā ced darśanānmuktistadbhedāt kathamekatā |

nānātvadhīvat sā ca syād vitathā pūrvavad grahāt ||78||

 

ajātisamatāṃ yāte jñāne'bhedāt kva darśanam |

adarśanād vimuktiḥ syānmuktirvā nāsti kasyacit ||79||

 

bodhe sati tadutpādādajātisamatā kutaḥ |

satyabhāvādanutpāde tadvikalpasamo'pi saḥ ||80||

 

ajātirjātivad dharmastadabhāve ca sā satī |

naivātmasamatā tasya yuktā nāpi na tatsthatā ||81||

 

ajasya ko na bhedo'sti mato yena samarthanam |

na jātājātayoriṣṭamajatvaṃ tattvato yataḥ ||82||

 

khapuṣpāt tadabhedaścedasatpakṣaparigrahaḥ |

pariniṣpattibhedaścedadvaitaṃ na prasidhyati ||83||

 

nāto bhāvo na cābhāvo na pṛthag nāpṛthak pumān |

na nityo nāpyanityaśca na buddhidhvanigocaraḥ ||84||

 

jñeyasya sarvathāsiddhernyāyyo buddheragocaraḥ |

dhīgocaranivṛttau ca syād girāmapyagocaraḥ ||85||

 

tāthāgatīmavitathāṃ matvā nītimimāṃ śubhām |

tasmājjātaspṛhaistīrthyaiḥ kṛtaṃ tatra mamāpi tat ||86||

 

kaḥ śraddhāsyati tāṃ tatra pūrvāparavirodhinīm |

atyantātulyajātīyaṃ maṇiratnamivāyasaḥ ||87||

 

deśanāyāstu vaicitryādihaivaṃ syādayaṃ nayaḥ |

ākarṣaṇārthamekeṣāṃ śeṣagrāhanivṛttaye ||88||

 

ajātatā hi bhāvānāṃ svabhāvo'kṛtrimatvataḥ |

anapāyitvataścāsāvātmetyapi nigadyate ||89||

 

eko'sāvekarūpatvād bhāvabhede'pyabhedataḥ |

sarvagaḥ sarvadharmatvānnityaścāpyavināśataḥ ||90||

 

ajātatvādajāto'yamata evājarāmaraḥ |

acyutaścyutabhāvācca prakarṣatvāt paraṃ matam ||91||

 

na rūpaśabdagandhādirna bhūmyagnijalānilāḥ |

nākāśaśaśisūryādirna manojñānalakṣaṇaḥ ||92||

 

sarvaścāsau svabhāvatvānna sarvaṃ cāvināśataḥ |

tatra kleśādyanutpatteḥ śuddho'sau śānta eva ca ||93||

 

sa kalpanāsamāropād vācyo'vācyastu tattvataḥ |

sarvathā cāpyavācyatvādukta eṣa nirañjanaḥ ||94||

 

īdṛśo yadyabhipreta ātmā hi bhavatāmapi |

nāmādibahusādharmyānnirdoṣaḥ sopapattikaḥ ||95||

 

nairātmyādeva bhītānāṃ bhītyā tatraiva ca sthitiḥ |

ākāśādiva bhītasya kva cānyatra sthitirbhavet ||96||

 

svāgataṃ kriyatāṃ tṛptirnātra kaścinnivāryate |

buddhānāṃ lokabandhūnāṃ tattvāmṛtamidaṃ param ||97||

 

api tvātmatvakartṛtvabhoktṛtvādirnirāspadaḥ |

saṃtyajyatāmasadgrāho bhūtadṛkpratibandhakaḥ ||98||

 

svabhāvājātito'jātirbhāvānāṃ tattvato matā |

svabhāvato hyajātatvāduktaiṣā niḥsvabhāvatā ||99||

 

naiḥsvābhāvyaṃ ca nairātmyaṃ na tadātmā virodhataḥ |

anātmā ced bhavedātmā gorabhāvo'pi gaurbhavet ||100||

 

yuktaḥ svabhāvābhāvo'sau kathaṃ syāt kartṛbhoktṛte |

dṛṣṭe vandhyāsutasyeva nākasmāt kartṛbhoktṛte ||101||

 

itthaṃbhūtāt kathaṃ janma pralayastatra vā katham |

na vyomakusume yuktā pralayotpādakalpanā ||102||

 

svabhāvābhāvaviṣayā yāvad buddhiḥ pravartate |

dhīkalpanāsamāropāstāvadekādikā matāḥ ||103||

 

savikalpāvikalpā ca yadā buddhirnivartate |

dhiyāmaviṣaye tasmin prapañcopaśamaḥ śivaḥ ||104||

 

vedāntatattvaviniścayāvatāro nāma aṣṭamaḥ paricchedaḥhāvo'pi gaurbhavet ||100||

 

yuktaḥ svabhāvābhāvo'sau kathaṃ syāt kartṛbhoktṛte |

dṛṣṭe vandhyāsutasyeva nāk