• Home
• Canon Text
• Romanized
• śāstrapiṭaka
• madhyamaka
• pañcamaḥ paricchedaḥ

pañcamaḥ paricchedaḥ

Technical Details

 

pañcamaḥ paricchedaḥ

yogācāratattvaviniścayāvatāraḥ

 

anye pracakṣate dhīrāḥ svanītāvabhimāninaḥ |

tattvāmṛtāvatāro hi yogācāraiḥ sudeśitaḥ ||1||

 

dvayābhāvasya sadbhāvādabhāvād vā dvayasya ca |

sadādibuddhiviṣayaḥ paramārtho mataḥ kila ||2||

 

abhāvabhāvo nairātmyaṃ tathatā ca tathāsthitiḥ |

nirvikalpamatigrāhyaṃ tasyaivādhigamaḥpunaḥ ||3||

 

upalabdhiṃ samāśritya nopalabdhiḥ prajāyate |

nopalabdhiṃ samāśritya nopalabdhiḥ prajāyate ||4||

 

kalpitānupalabdheśca paratantrasya cāgrahāt |

svabhāvaṃ pariniṣpannamīkṣante tattvadarśinaḥ ||5||

 

prajñapteḥ sanimittatvādanyathā dvayanāśataḥ |

saṃkleśasyopalabdheśca paratantrāstitā matā ||6||

 

prajñāpāramitānītiriyaṃ sarvajñatāptaye |

na tūtpādanirodhādipratiṣedhaparāyaṇā ||7||

 

atrocyate pramāṇaṃ naḥ sarvaṃ tathāgataṃ vacaḥ |

āptopadeśaprāmāṇyād bhadro hi pratipadyate ||8||

 

nāgamāntarasaṃdigdhaviparyastamatiḥ paraḥ |

tasmāt tatpratipattyarthaṃ tanmṛgyo yuktimannayaḥ ||9||

 

dvayābhāvasya bhāvo hi virodhitvānna yujyate |

khapuṣpābhāvasattā vā na vā tadbhāvakalpanā ||10||

 

tattvataḥ kalpitābhāvāt tadabhedo mato yadi |

lakṣyalakṣavyavasthāyāṃ tattulyatvādanuttaram ||11||

 

svarūpātyāgitā yāsya sā cet tadbhāva iṣyate |

tacca bhāvo'ta evāsau svarūpaṃ na jahāti cet ||12||

 

abhāvālambanaṃ jñānamevaṃ syāt tattvadarśinām |

na cāsau dharmanairātmyamasadbuddhernimittataḥ ||13||

 

abhāvālambanā buddhiravikalpā yadīṣyate |

nanvevamavikalpāpi rūpabuddhiḥ satī bhavet ||14||

 

grāhyābhāsatayā caiṣā yadi bhūtā na rūpadhīḥ |

hetuḥ syād vyabhicāryaivaṃ pratijñā cāvahīyate ||15||

 

savikalpā ca bodhiḥ syācchāstuḥ sālambanāpi vā |

nirvikalpāpi dhīrna syāt svabhāvālambikā satī ||16||

 

cittamātropalambhena rūpādyagrahaṇaṃ na ca |

abhyupetapratītibhyāṃ pratijñā bādhyate yataḥ ||17||

 

nāpi rūpādivijñānaṃ vinārtheneti yujyate |

tathābhāsodayād yadvat svapne rūpādibuddhayaḥ ||18||

 

yasmāt svapnādivijñānaṃ dharmālambanamiṣyate |

dṛṣṭāntanyūnatā hyevaṃ vastuno'pyapavāditā ||19||

 

viṣayābhāsatā cet syāccittasyālambanaṃ matā |

viṣayābhāsatāṃ projjhya cittātmānyo'sti kīdṛśaḥ ||20||

 

neṣṭā sphaṭikavat tasya dvayābhātānyanibhodayāt |

upādānāt tatra jāto yato na sphaṭikakṣaṇaḥ ||21||

 

tadapāye'nyathotpatterbhrāntatā tanmatermatā |

śaktyabhedānna dvayābhatā viṣayābhāvatātmavat ||22||

 

svaparābhāsatā neṣṭā cetasaḥ pratibimbavat |

sahakārānukāritvāt tasmād dvyābhāsatāsatī ||23||

 

pramāṇaphalatābhāvādiṣṭā dvyābhāsateti cet |

anyathāpi hi tatsiddhestatklṛptirapi neṣyate ||24||

 

bibhratā jāyamānena jñānena viṣayābhatām |

pramīyate prameyaṃ yat pramāṇaṃ tena tanmatam ||25||

 

tannirvṛttau ca dṛṣṭatvāt tannirvṛttiḥ phalaṃ matam |

anirdeśyasvarūpasya tathaivādhigamo yataḥ ||26||

 

cittasvabhāvo bāhyo'rtho yadi sādhyo vivakṣitaḥ |

vijñānaviṣayatvena tadyathā samanantaraḥ ||27||

 

pratyekaṃ caitasairhetoḥ syādevaṃ vyabhicāritā |

sūtreṣu cittamātroktiḥ kartṛbhoktṛniṣedhataḥ ||28||

 

vikalpitārthaśūnyaṃ ca vijñānaṃ yadi sādhyate |

akalpitārthasadbhāvānna syādarthanirākriyā ||29||

 

svapnabuddhisvabhāvenākalpitābhāvasaṃśayaḥ |

na nirālambanāpīṣṭā dṛṣṭāntasyāprasiddhitaḥ ||30||

 

atha syād viṣayo hyekaḥ samūho vā bhaved dhiyaḥ |

yuktyā parīkṣyamāṇastu sa dvidhāpi na yujyate ||31||

 

tatrānurūpamekaṃ tu rūpabuddherna gocaraḥ |

atadābhatayā yadvadakṣarūpaṃ na gocaraḥ ||32||

 

anekamapi cittasya naiva tadgocaraṃ matam |

rūpaṃ hi paramāṇūnāmadravyatvād dvicandravat ||33||

 

tatrāsaṃcitarūupasya cittagocaratā yadi |

 prasādhyate pareṇāpi siddhireva prasādhyate ||34||

 

atha saṃcitarūpasya hetorevamasiddhatā |

rūpāntarairupakṛtaistannirbhāsodayād dhiyaḥ ||35||

 

tasyālambanatā ceṣṭā tadābhamatihetutaḥ |

rāgavad bādhyate tasmāt pratijñā te'numānataḥ ||36||

 

yadyanālambanā sādhyā svabījādudayād dhiyaḥ |

manodhīvadakalpatvāt syāt te sālambanā nanu ||37||

 

anālambānumānād vā na dhītvādinirākriyā |

samūhasyāpratijñānāt tanniṣedho na bādhakaḥ ||38||

 

asatyapi ca bāhye'rthe dvayamanyonyahetukam |

śaktirviṣayarūpaṃ ca tannivṛttiḥ kuto matā ||39||

 

āryatvādavikalpatvādaheyā nirvikalpadhīḥ |

tadutpādāt kuto mokṣastadbījānupaghātataḥ ||40||

 

dvayapravṛttau saṃjñāyā viśvābhāsaṃ prajāyate |

viśvaṃ tadābhatā yāsya tadutpādaḥ svabījataḥ ||41||

 

layaḥ śaktyarpaṇāt tasya svātmanyevānyato'pi vā |

nanu vijñānaparyāyādātmaivāyaṃ nirūpitaḥ ||42||

 

dvaitaṃ māyopamaṃ matvā kṣuṇṇaṃ cāśāntyanātma tad |

advaitaṃ cākṣayaṃ bhūtamamṛtaṃ paramaṃ padam ||43||

 

sāmānyābhāvatastatra kalpanāvinivṛttitaḥ |

nirvikalpadhiyālambya muktyabhedo'pi vidyate ||44||

 

cittamātraprasiddhyarthaṃ na cittād vyatirekiṇaḥ |

caittā vābhyupagantavyā na vā vijñaptimātratā ||45||

 

vedanādisamūhe vā cittaprajñaptiriṣyatām |

tathā parāṇuvādaḥ syād svanītityāgitāpi ca ||46||

 

saṃkleśavyavadānācced dravyasaccittamiṣyate |

vedanāditathotpādāt tatprasiddhe na bādhakam ||47||

 

yathā parṇādisaṃtānaḥ śālūkabahuśaktitaḥ |

tathādravyasataścittāccitrāḥ saṃtativṛttayaḥ ||48||

 

pratipakṣādanutpattirutpattiḥ kāraṇe sati |

adravyatvānna cātreṣṭā citrotpādādikalpanā ||49||

 

na tadālambya nirmokṣo nāpi noparatirdhiyaḥ |

saṃvṛtyā tattvato vāpi nātmavittulyatāstyataḥ ||50||

 

svabhāvato'pyajātatvādadravyatvād vināśataḥ |

rūpādiśūnyaṃ māyāvadityabhyāsādasaṅgitā ||51||

 

sadbhāve'pi ca rūpāderyathābhūtāvabodhataḥ |

vyāvartate hyasadgrāhastadabhāve na kiṃ tadā ||52||

 

naiva dravyavikalpaśca cittacaitasagocaraḥ |

pratiṣiddhe'pi rūpādau na pravartitumarhati ||53||

 

tānnirāsāya cediṣṭo vidhyantaraparigrahaḥ |

prakṣālanāddhi paṅkasya dūrādasparśanaṃ varam ||54||

 

neṣṭo bhujagavaccāsan saṃkalpaḥ kalpitatvataḥ |

rajjvātmanā hyanekāntāt pratītirapi bādhikā ||55||

 

tadaṃśadṛṣṭerna bhrāntiranekāṃśā hi sā yataḥ |

sarvathārthaniṣedhāt te syācca vastvapavāditā ||56||

 

tadasattve'pi saṃkleśo na nāmno'rthapravṛttitaḥ |

abhilāpāparokṣāṇāṃ tiraścāṃ kleśadarśanāt ||57||

 

rūpābhilāpasāpekṣarūpadhījanmato na ca |

rūpaṃ rūpasvabhāvena śūnyaṃ kalpayituṃ kṣamam ||58||

 

arūpātmavyavacchinnavastvābhamatigocaraḥ |

rūpasyātmā tadastitvādayuktā rūpaśūnyatā ||59||

 

sāmānyamabhilāpyaṃ hi sāmānyaṃ na ca kiṃcana |

nābhilāpyātmaśūnyatvamevamapyupapadyate ||60||

 

vācyaṃ sāmānyavadvastu tadābhamatihetutaḥ |

tasya tenātmanā sattvānna yuktānabhilāpyatā ||61||

 

vijātīyena śūnyatvaṃ tulyadhīvṛttihetutaḥ |

sāmānyāt tulyajātīye sāmānyamiti niścitam ||62||

 

nāśrayasyāgrahe grāhyaṃ saṃkhyāvat tadgrahe grahāt |

tadvat kalpyamato vastu vācyaṃ neṣṭaṃ pṛthag bhavet ||63||

 

abhedasattvādravyābhyāmekato'nekavṛttyapi |

tadvināśe'vināśācca nānyasmin tanmatirna ca ||64||

 

anīlānutpalābhinnarūpeṇāvyavadhānaṃtaḥ |

sāmānādhikaraṇyaṃ hi dvayorekārthavṛttitaḥ ||65||

 

nānyāpoho'nyasāmānyamanyadharmād viśeṣavat |

nābhāvasyāviśeṣatvād dhībhedaḥ kambalādiṣu ||66||

 

vastvagrahe grahāccāsya neṣṭā kalpyatvavācyate |

taddvāreṇānyavācyatve tadvācyatvādi hīyate ||67||

 

tadanyabhinnarūpasya vastuno'nabhilāpyatā |

na yuktaiva manoyuktā yogācāranayāditi ||68||

 

abhilāpātmaśūnyatvād bhāvānāṃ niḥsvabhāvatā |

tenaiva cāpyanutpādādanutpannāniruddhatā ||69||

 

yato'bhilāpavad vastu na tathā kathyate yathā |

avastukatvaṃ dharmāṇāṃmityādi bahu coditam ||70||

 

paratantrāstitoktau ca saṃvṛtyā siddhasādhanam |

tattvataścenna dṛṣṭānto hetoścāpi viruddhatā ||71||

 

utpattiniḥsvabhāvatvaṃ sadbhūtājātito yadi |

nānutpādanirodhādipratiṣedhasamarthanam ||72||

 

pratyayairjāyate yo hi tamajātaṃ jagau muniḥ |

svabhāvatastadutpādaniṣedhāt paramārthataḥ ||73||

 

abhūtatvācca dharmāṇāṃ tatsvasāmānyagocaraḥ |

saṃvṛtyā na virudhyante citradhīśabdavṛttayaḥ ||74||

 

yena yena hi nāmnā vai yo yo dharmo'bhilapyate |

na sa saṃvidyate tatra dharmāṇāṃ sā ca dharmatā ||75||

 

atha pratyayasaṃbhūtasvabhāve neṣṭasādhanam |

utpattiḥ pāratantryāccenmāyāvannanvabhūtatā ||76||

 

paratantrāgrahaścāpi svabhāvājātito mataḥ |

jātasya paramārthena mithyākhyānaṃ na yujyate ||77||

 

yathā khyānti tathā santi tadābhāsātmanā yataḥ |

yathā khyānti tathā sattvād dharmā māyopamāḥ katham ||78||

 

sadbhūtenātmanājāteranutpannāniruddhatā |

avastutvāsvabhāvatve tathāpyadravyasattvataḥ ||79||

 

vijñaptimātratulyatvāt prajñapternāsti duṣṭatā |

heyaprahātryasadbhāvāt kasyeṣṭaṃ nirvidādi sat ||80||

 

vikalpoparamānmuktiradravyatve'pi sā yataḥ |

dravyasattve'pyajātatvānnāto'nyā kalpaneṣyate ||81||

 

prajñapterapyasadbhāvo vastvabhāve bhavet sati |

taddṛṣṭirnāstiko'kathyaḥ sa hyasaṃvāsya eva ca ||82||

 

svayamāpāyikatve'sau pareṣāṃ ca vipādakaḥ |

iti dveṣāmiṣodgāro'bhimānājīrṇasūcakaḥ ||83||

 

asadbhūtasvabhāvatvād bālasaṃmohahetutaḥ |

abhūtvābhavanād vāpi dharmā māyopamā matāḥ ||84||

 

nākāśasamatā yuktā nirvikalpasya vastunaḥ |

nānāsaṃjñāvikalpānāmavakāśaprabhāvanāt ||85||

 

jāte nānabhilapyatvaṃ pratikṣepāt puroditāt |

satyapyanabhilāpitve saṃvṛtau tattvavibhramaḥ ||86||

 

tattve'nyatattvasadbhāvād yadīṣṭaṃ tattvadarśanam |

ghaṭe'pi dvighaṭābhāvāt kiṃ neṣṭaṃ tattvadarśanam ||87||

 

na nīticchidraguptyarthaṃ tatsaṃkleśaviśuddhite |

syātāṃ te kanakādīnāṃ pratyayānuvidhānataḥ ||88||

 

yathākṣuśuddhyaśuddhibhyāṃ khyāti khaṃ samalāmalam |

viśuddhaṃ ca sadākāśaṃ dharmāṇāṃ dharmatā tathā ||89||

 

tatkliṣṭatvādidhībhrāntiḥ kartṛdharmo na karmaṇaḥ |

na tadālambanā śuddhistattvaṃ nālambyamiṣyate ||90||

 

dravyasattve ca tattvasya pūrvavad doṣasaṃplavaḥ |

lokottarāvikalpā ca tadbuddhirna matā vyayāt ||91||

 

tāvat satimirā buddhiryāvajjñeyānukāriṇī |

yāvadutpadyate jñānaṃ tāvajjñeyānukāritā ||92||

 

svātmanīvāsidhārāyāḥ jñānāvṛtterasaṃbhavāt |

svasaṃvṛttiniṣedhācca na syāt sarvajñatā sakṛt ||93||

 

prāgvajjātipratikṣepādajātādravyasattvataḥ |

nirvikalpāryadhīgrāhyo'nabhilapyaśca sarvathā ||94||

 

bhāvābhāvasya bhāvo'pi svabhāvaḥ pāramārthikaḥ |

samāropāpavādāntamuktiste vidyate katham ||95||

 

na bhāvastattvato'jāternābhāvastadabhāvataḥ

bhāvābhāvadvayāpetamiṣṭaṃ tattvamato'dvayam ||96||

 

nirālambo na śāstā syāt tathatālambanatvataḥ |

na cāpi samatā bodhistattvasvābhāsabhedataḥ ||97||

 

tathatālambanā yā dhīḥ kuto'nāhitaśaktikā |

khapuṣpābhā na dhīryuktā yathānāhitaśaktitā ||98||

 

naikatvānyatvamuktaṃ vastattvaṃ svanayaguptitaḥ |

adravyānupalabhyatvād yuktaṃ nastak yathoditam ||99||

 

ajāternirviśeṣatvāt khatulyaṃ cāpyalipyataḥ |

atyantānabhilāpyaṃ ca sarvathāpyagrahād dhiyā ||100||

 

vigatotpādatimirā matirlokottarā matā |

lokāduttāraṇārthena lokātikramato'pi vā ||101||

 

nirvikalpā nirālambā nirnimittā ca sā tayā |

abodhasamatābodhāt svānyadharmatayā sakṛt ||102||

 

anutpādo hi dharmāṇāṃ dharmanairātmyamucyate |

na kalpanākalaṅkāṅkasaṃbhavastatra pūrvavat ||103||

 

tattvasyātarkagamyatvāt tadbodho nānumānataḥ |

nātastarkeṇa dharmāṇāṃ gamyate dharmateti cet ||104||

 

ihānumānānnirdoṣādāgamānuvidhāyinaḥ |

kalpitāśeṣavividhavikalpaughanirākṛteḥ ||105||

 

sakalajñeyayāthātmyamākāśasamacetasaḥ |

jñānena nirvikalpena buddhāḥ paśyantyadarśanāt ||106||

 

ato'numānaviṣayaṃ na tattvaṃ pratipadyate |

tattvajñānavipakṣo yastasya tena nirākriyā ||107||

 

āgamāntarabhedena bhedāyātāsu buddhiṣu |

abhede'pyāgamasyānyaḥ kaḥ parīkṣākṣamo bidhiḥ ||108||

 

pratijñāmātrakā neṣṭā pratipakṣanirākriyā |

aniṣiddhe vipakṣe ca nirvikalpā matiḥ kutaḥ ||109||

 

satyadvayamataścoktaṃ muninā tattvadarśinā |

vyavahāraṃ samāśritya tattvārthādhigamo yataḥ ||110||

 

sālambanatvād vitathā tathatālambanādapi |

svapnādidhīvat tadgrāhyaṃ nātastattvaṃ ca yujyate ||111||

 

agrāhyo'nabhilāpyaśca dhīpracāravivarjitaḥ |

dharma ukto munīndreṇa sa caivaṃ sati bādhyate ||112||

 

ato yuktāgamopetaṃ tattvaṃ yat prāgudāhṛtam |

parīkṣyamāṇaṃ yuktyaivaṃ tadevāvyāhataṃ sthitam ||113||

 

kha cig phun po'i ljon sin chags /

kha cig rnam ses rgya la thogs //

yan dag rntha' yi gyan sar yan /

ma lhun rgyal ba'i thugs sras rol //14//

 

yogācāratattvaviniścayo nāma pañcamaḥ paricchedaḥd vitathā tathatālambanādapi |

svapnādidhīvat tadgrāhyaṃ nātastattvaṃ ca yujyate ||111||

 

agrāhyo'nabhilāpyaśca dhīpracāravivarjitaḥ |

dharma ukto munīndreṇa sa caivaṃ sati bādhyate ||112||

 

ato yuktāgamopetaṃ tattvaṃ yat prāgudāhṛtam |

parīkṣyamāṇaṃ yuktyaivaṃ tadevāvyāhataṃ sthitam ||113||

 

kha cig phun po'i ljon sin chags /

kha c