• Home
• Canon Text
• Romanized
• sūtrapiṭaka
• jātaka
• 24 mahākapi-jātakam

24 mahākapi-jātakam

Technical Details

24. mahākapi-jātakam



nātmaduḥkhena tathā santaḥ saṃtapyante yathāpakāriṇāṃ kuśalapakṣahānyā| tadyathānuśrūyate-



bodhisattvaḥ kila śrīmati himavatpārśve vividhadhāturuciracitrāṅgarāge nīlakauśeyaprāvārakṛtottarāsaṅga iva vanagahanalakṣmyā prayatnaracitairivānekavarṇasaṃsthānavikalpairvaiṣamyabhakticitrairvibhūṣitataṭāntadeśe pravisṛtanaikaprasravaṇajale gambhīrakandarāntaraprapātasaṃkule paṭutaramadhukaranināde manojñamārutopavījyamānavicitrapuṣpaphalapādape vidyādharākrīḍabhute mahākāyaḥ kapirekacaro babhuva| tadavasthamapi cainamapariluptadharmasaṃjñaṃ kṛtajñamakṣudrasvabhāvaṃ dhṛtyā mahatyā samanvitamanurāgavaśādiva karuṇā naiva mumoca|



sakānanā sādrivarā sasāgarā gatā vināśaṃ śataśo vasuṃdharā|

yugāntakāle salilānalānilairna bodhisattvasya mahākṛpālutā||1||



atha sa mahātmā tāpasa iva vanaruparṇaphalamātravṛttiranukampamānastena tena vidhinā gocarapatitān prāṇinastamaraṇyapradeśamadhyavasati sma|



athānyatamaḥ puruṣo gāṃ pranaṣṭāmanveṣituṃ kṛtodyogaḥ samantato'nuvicaran mārgāpranaṣṭo digbhāgasaṃmūḍhamatiḥ paribhramaṃstaṃ deśamupajagāma| sa kṣutpipāsādharmaśramaparimlānatanurdaurmanasyavahninā cāntaḥpradīpyamāno viṣādātibhārādivānyatamasmin vṛkṣamūle niṣaṇṇo dadarśa paripākavaśādvicyutāni paripiñjarāṇi katicittindukīphalāni| sa tānyāsvādya kṣutparikṣāmatayā paramasvādūni manyamānastatprabhavānveṣaṇaṃ pratyabhivṛddhotsāhaḥ samantato'nuvilokayan dadarśa prapātataṭāntavirūḍhaṃ paripakkaphalānamitapiñjarāgraśākhaṃ tindukīvṛkṣam| sa tatphalatṛṣṇayākṛṣyamāṇastaṃ giritaṭamadhiruhya tasya tindukīvṛkṣasya phaliniṃ śākhāṃ prapātābhinatāmadhyāruroha phalalobhena cāsyāḥ prāntamupajagāma|



śākhātha sā tasya mahīruhasya bhārātiyogānnamitā kṛśatvāt|

paraśvadheneva nikṛttamūlā saśabdabhaṅgaṃ sahasā papāta||2||



sa tayā sārdhaṃ mahati giridurge samantataḥ śailabhittiparikṣipte kūpa iva nyapatat| parṇasaṃcayaguṇāttvasya gāmbhīryācca salilasya na kiṃcidaṅgamabhajyata| sa tasmāduttīrya salilātsamantataḥ parisarpanna kutaściduttaraṇamārgaṃ dadarśa| sa nispratīkāraṃ martavyamiha mayā nacirāditi visrasyamānajīvitāśaḥ śokāśrupariṣiktadīnavadanastrīvreṇa daurmanasyaśalyena pratudyamānaḥ kātarahṛdayastattadārtivaśād vilalāp|



kāntāre durge'smijanasaṃpātarahite nipatitaṃ mām|

yatnādapi parimṛgayan mṛtyoranyaḥ ka iva paśyet||3||



bandhujanamitravarjitamekanipānīkṛtaṃ maśakasaṃghaiḥ|

avapātānanamagnaṃ mṛgamiva ko'bhyuddhariṣyati mām||4||



udyānakānanavimānasaridvicitraṃ

tārāvikīrṇamaṇiratnavirājitābhram|

tāmisrapakṣarajanīva ghanāndhakārā

kaṣṭaṃ jaganmama tiraskurute'ntarātriḥ||5||



iti sa puruṣastattadvilapaṃstena salilena taiśca sahanipatitaistindukaphalairvartayamānaḥ katiciddināni tatrāvasat|



atha sa mahākapirāhārahetostadvanamanuvicarannāhūyamān iva mārutākampitābhistasya tindukīvṛkṣasyāgraśākhābhistaṃ pradeśamabhijagāma| abhiruhya cainaṃ tatprapātamavalokayan dadarśa taṃ puruṣaṃ kṣutparikṣāmanayanavadanaṃ paripāṇḍukṛśadīnagātraṃ paryutsukaṃ tatra viceṣṭamānam| sa tasya paridyūnatayā samāvajitānukampo mahākapirnikṣiptāhāravyāpārastaṃ puruṣaṃ pratataṃ bikṣamāṇo mānuṣīṃ vācamuvāca-



mānuṣāṇāmagamye'smin prapāte parivartase|

vaktumahaṃsi tatsādhu ko bhavāhina vā kutaḥ||6||



atha sa puruṣastaṃ mahākapimārtatayā samabhipraṇamyodvīkṣamāṇaḥ sāñjaliruvāca-

mānuṣo'smi mahābhāga pranaṣṭo vicaran vane|

phalārthī pādapādasmādimāmāpadamāgamam||7||



tatsuhṛdvandhuhīnasya prāptasya vyasanaṃ mahat|

nātha vānarayūthānāṃ mamāpi śaraṇaṃ bhava||8||



tacchrattvā sa mahāsattvaḥ parāṃ karuṇāmupajagāma|

āpadgato bandhusuhṛdvihīnaḥ kṛtāñjalirdīnamudīkṣamāṇaḥ|

karoti śatrūnapi sānukampānākampayatyeva tu sānukampān||9||



athainaṃ bodhisattvaḥ karuṇāyamāṇastatkāladurlabhena snigdhena vacasā samāśvāsayāmāsa-



prapātasaṃkṣiptaparākramo'hamabāndhavo veti kṛthāḥ śucaṃ mā|

yadvandhukṛtyaṃ tava kiṃcidatra kartāsmi tatsarvamalaṃ bhayena||10||



iti sa mahāsattvastaṃ puruṣamāśvāsya tataścāsmai tindukānyaparāṇi ca phalāni samupahṛtya taduddharaṇayogyayā puruṣabhāragurvyā śilayānyatra yogyāṃ cakāra| tataścātmano balapramāṇamavagamya śakto'hamenametasmātprapātādurddhartumiti niścitamatiravatīrya prapātaṃ karuṇayā paricodyamānastaṃ puruṣamuvāca-



ehi pṛṣṭhaṃ mamāruhya sulagno'stu bhavān mayi|

yāvadabhyuddharāmi tvāṃ svadehātsārameva ca||11||



asārasya śarīrasya sāro hyeṣa mataḥ satām|

yatpareṣāṃ hitārtheṣu sādhanīkriyate budhaiḥ||12||



sa tatheti pratiśrutyābhipraṇasya cainamadhyāruroha|

athābhirūḍhaḥ sa nareṇa tena bharātiyogena vihanyamānaḥ|

sattvaprakarṣādaviprannadhairyaḥ pareṇa duḥkhena tamujjahāra||13||



uddhṛtya cainaṃ paramapratītaḥ khedātparivyākulakhelagāmī|

śilātalaṃ toyadharābhinīlaṃ viśrāmahetoḥ śayanīcakāra||14||



atha bodhisattvaḥ śuddhasvabhāvatayā kṛtopakāratvācca tasmātpuruṣādapāyanirāśaṅko visrambhādenamuvāca-



avyāhatavyālamṛgapraveśe vanapradeśe'tra samantamārge|

khedaprasuptaṃ sahasā nihanti kaścitpurā māṃ svahitodayaṃ ca||15||



yato bhavān dikṣuṃ vikīrṇacakṣuḥ karotu rakṣāṃ mama cātmanaśca|

dṛḍhaṃ śrameṇāsmi parītamūrtistatsvaptumicchāmi muhūrtamātram||16||



atha sa mithyāvinayapragalbhaḥ-svapitu bhavān yathākāmaṃ sukhaprabodhāya, sthito'haṃ tvatsaṃrakṣaṇāyetyasmai pratiśuśrāva| atha sa puruṣastasmin mahāsattve śramabalānnidrāvaśamupagate cintāmaśivāmāpede-



mūlaiḥ prayatnātiśayādhigamyairvanyairyadṛcchādhigataiḥ phalairvā|

evaṃ parikṣīṇatanoḥ kathaṃ syādyātrāpi tāvatkuta eva puṣṭiḥ||17||



idaṃ ca kāntāramasupratāraṃ kathaṃ tariṣyāmi balena hīnaḥ|

paryāptarūpaṃ tvidamasya māṃsaṃ kāntāradurgottaraṇāya me syāt||18||



kṛtopakāro'pi ca bhakṣya eva nisargayogaḥ sa hi tādṛśo'sya|

āpatprasiddhaśca kilaiṣa dharmaḥ pātheyatāmityupaneya eṣaḥ||19||



yāvacca visrambhasukhaprasuptastāvanmayā śakyamayaṃ nihantum|

imaṃ hi yuddhābhimukhaṃ sametya siṃho'pi saṃbhāvyaparājayaḥ syāt||20||



tannāyaṃ vilambituṃ me kāla iti viniścitya sa durātmā lobhadoṣavyāmohitamatirakṛtajño vipannadharmasaṃjñaḥ pranaṣṭakāruṇyasaumyasvabhāvaḥ paridurbalo'pyakāryātirāgānmahatīṃ śilāmudyamya tasya mahākapeḥ śirasi mumoca|



śilātha sā durbalavihvalena kāryātirāgāttvaritena tena|

atyantanidropagamāya muktā nidrāpravāsāya kaperbabhūva||21||



sarvātmanā sā na samāsasāda mūrdhānamasmānna vinispipeṣa|

koṭyekadeśena tu taṃ rujantī śīlā tale sāśanivatpapāta||22||



śīlābhighātādavabhinnamūrdhā vegādavaplutya ca bodhisattvaḥ|

kenāhato'smīti dadarśa nānyaṃ tameva tu hrītamukhaṃ dadarśa||23||



vailakṣyapītaprabhamapragalbhaṃ viṣādadainyātparibhinnavarṇam|

trāsodayādāgatakaṅṭhaśoṣaṃ svedārdramudvīkṣitumapyaśaktam||24||



atha sa mahākapirasyaiva tatkarmeti niscitamatiḥ svamabhighātaduḥkhamacintayitvā tena tasyātmahitanirapekṣeṇātikaṣṭena karmaṇā samupajātasaṃvegakāruṇyaḥ parityattakrodhasaṃrambhadoṣaḥ sabāspayanayanastaṃ puruṣamavekṣya samanuśocannuvāca-



mānuṣeṇa satā bhadra tvayedaṃ kṛtamīdṛśam|

kathaṃ nāma vyavasitaṃ prārabdhaṃ kathameva vā||25||



madabhidrohasaṃrabdhaṃ tvaṃ nāmāpatitaṃ param|

vinivāraṇaśauṭīravikramo roddhumarhasi||26||



duṣkaraṃ kṛtavānasmītyabhūnmānonnatirmama|

tvayāpaviddhā sā duramatiduṣkarakāriṇā||27||



paralokādivānīto mṛtyorvaktrāntarādiva|

prapātāduddhṛto'nyasmādanyatra patito hyasi||28||



dhigaho bata durvṛttamajñānamatidāruṇam|

yatpātayati duḥkheṣu sukhāśākṛpaṇaṃ jagat||29||



pātito durgatāvātmā kṣiptaḥ śokānalo mayi|

nimīlitā yaśolakṣmīrguṇamaitrī virodhitā||30||



gatvā dhigvādalakṣatvaṃ hatā viśvasanīyatā|

kā nu khalvarthanispattirevamākāṅkṣitā tvayā||31||



dunoti māṃ naiva tathā tviyaṃ rujā

yathaitadevātra manaḥ kṣiṇoti mām|

gato'smi pāpe tava yannimittatāṃ

na cāhamenastadapohituṃ prabhuḥ||32||



saṃdṛśyamānavapureva tu pārśvato māṃ

tatsādhvanuvraja dṛḍhaṃ hyasi śaṅkanīyaḥ|

yāvadbahupratibhayādgahanāditastvāṃ

grāmāntapaddhatimanupratipādayāmi||33||



ekākinaṃ kṣāmaśarīrakaṃ tvāṃ mārganabhijñaṃ hi vane bhramantam|

kaścitsamāsādya purā karoti tvatpīḍaṇādvyarthapariśramaṃ mām||34||



iti sa mahātmā taṃ puruṣamanuśocañjanāntamānīya pratipādya cainaṃ tanmārgaṃ punaruvāca-



prāpto janāntamasi kānta vanāntametat

kāntāradurgabhayamutsṛja gaccha sādhu|

pāpaṃ ca karma parivarjayituṃ yatethā

duḥkho hi tasya niyamena vipākakālaḥ||35||



iti sa mahākapistaṃ puruṣamanukampayā śiṣyamivānuśiṣya tameva vanapradeśaṃ pratijagāma|



atha sa puruṣastadatikasṭaṃ pāpaṃ kṛtvā paścāttāpavahninā saṃpradīpyamānacetāmahatā kuṣṭhavyādhinā rūpāntaramupanītaḥ kilāsacitracchaviḥ prabhidyamānavraṇavisravārdragātraḥ paramadurgandhaśarīraḥ sadyaḥ samapadyata| sa yaṃ yaṃ deśamabhijagāma tatastata evainamatibībhatsavikṛtataradarśanaṃ mānuṣa ityaśraddheyarūpaṃ bhinnadīnasvaramabhivīkṣya puruṣāḥ sākṣadayaṃ pāṣmeti manyamānāḥ samudyataloṣṭadaṇḍā nirbhartsanaparuṣavacasaḥ pravāsayāmāsuḥ| athainamanyatamo rājā mṛgayāmanuvicaran pretamivāraṇye paribhramantaṃ prakṣīṇamalinavasanaṃ nātipracchannakaupīnamatidurdaśanamabhivīkṣya sasādhvasakautūhalaḥ papraccha-



virūpitatanuḥ kuṣṭhaiḥ kilāsaśabalacchaviḥ|

pāṇḍuḥ kṛśatanurdīno rajorūkṣaśiroruhaḥ||36||



kastvaṃ pretaḥ piśāco vā mūrtaḥ pāṣmātha pūtanaḥ|

anekarogasaṃghātaḥ katamo vāsi yakṣmaṇām||37||



sa taṃ dīnena kaṇṭhena samabhipraṇamannuvāca-mānuso'smi mahārāja, nāmānuṣa iti| tatkathamimāmavasthāmanuprāpto'sīti ca paryanuyukto rājñā tadasmai svaṃ duścaritamāviṣkṛtyovāca-



mitradrohasya tasyedaṃ puṣpaṃ tāvadupasthitam|

ataḥ kaṣṭhataraṃ vyaktaṃ phalamanyadbhaviṣyati||38||



tasmānmitreṣvabhidrohaṃ śatruvad draṣṭumarhasi|

bhāvasnigdhamavekṣasva bhāvasnigdhaṃ suhṛjjanam||39||



mitreṣvamitracaritaṃ parigṛhya vṛtta-

mevaṃbidhāṃ samupayānti daśāmihaiva|

lobhādidoṣamalinīkṛtamānasānāṃ

mitradruhāṃ gatirataḥ parato'numeyā||40||



vātsalyasaumyahṛdayastu suhṛtsu kīrtiṃ

viśvāsabhāvamupakārasukhaṃ ca tebhyaḥ|

prāpnoti saṃnatiguṇaṃ manasaḥ praharṣaṃ

durdharṣatāṃ ca pirubhistridaśālayaṃ ca||41||



imaṃ viditvā nṛpa mitrapakṣe prabhāvasiddhī sadasatpravṛttyoḥ|

bhajasva mārga sujanābhipannaṃ tena prayātamanuyāti bhūtiḥ||42||



tadevaṃ nātmaduḥkhena tathā santaḥ saṃtapyante yathāpakāriṇāṃ kuśalapakṣahānyā| iti tathāgatamāhātmye vācyam| satkṛtya dharmaśravaṇe kṣāntikathāyāṃ mitrānabhidrohe pāpakarmādinavapradarśane ceti|



iti mahākapi-jātakaṃ catuviṃśatitamam|