• Home
• Canon Text
• Romanized
• sūtrapiṭaka
• jātaka
• 14 supāraga-jātakam

14 supāraga-jātakam

Technical Details

14. supāraga-jātakam



dharmāśrayaṃ satyavacanamapyāpadaṃ nudati prāgeva tatphalamiti dharmānuvartinā bhavitavyam| tadyathānuśrūyate-



bodhisattvabhūtaḥ kila mahāsattvaḥ paramanipuṇamatirnausārathirbabhūva| dharmatā hyeṣā bodhisattvānāṃ prakṛtimedhāvitvādyaduta yaṃ yaṃ śāstrātiśayaṃ jijñāsante kalāviśeṣaṃ vā tasmiṃstasminnadhikatarā bhavanti medhāvino jagataḥ| atha sa mahātmā viditajyotirgatitvāddigvibhāgeṣvasammūḍhamatiḥ parividitaniyatāgantukautpātikanimittaḥ kālākālakramakuśalo mīnatoyavarṇabhaumaprakāraśakuniparvatādibhiścihnaiḥ sūpalakṣitasamudradeśaḥ smṛtimānvijitatandrīnidraḥ śītoṣṇavarṣādiparikhedasahiṣṇurapramādī dhṛtimānāharaṇāpaharaṇakuśalatvādīpsitaṃ deśaṃ prāpayitā vaṇijāmāsīt| tasya paramasiddhayātratvātsupāraga ityeva nāma babhūva| tadadhyuṣitaṃ ca pattanaṃ supāragamityevākhyātamāsīt| yadetarhi sūpāragamiti jñāyate| so'pi maṅgalasammatatvād vṛddhatve'pi sāṃyātrikairyātrāsiddhikāmairvahanamabhyarthanasatkārapuraḥsaramāropyate sma|



atha kadācidbharukacchādabhiprayātāḥ suvarṇabhūmivaṇijo yātrāsiddhikāmāḥ supāragaṃ pattanamupetya taṃ mahāsattvaṃ vahanārohaṇārthamabhyarthayāmāsuḥ| sa tānuvāca-



jarājñayā saṃhriyamāṇadarśane śramābhipātaiḥ pratanūkṛtasmṛtau|

svadehakṛtye'pyavasannavikrame sahāyatā kā pariśaṅkyate mayi||1||



vaṇija ūcuḥ-viditeyamasmākaṃ yuṣmaccharīrāvasthā| satyapi ca vaḥ parākramāsahatve naiva vayaṃ karmaviniyogena yuṣmānāyāsayitumicchāmaḥ| kiṃ tarhi?



tvatpādapaṅkajasamāśrayasatkṛtena

maṅgalyatāmupagatā rajasā tviyaṃ nauḥ|

durge mahatyapi ca toyanidhāvamuṣmin

svasti vrajediti bhavantamupāgatāḥ smaḥ||2||



atha sa mahātmā teṣāmanukampayā jarāśithilaśarīro'pi tadvahanamāruroha| tadadhirohaṇācca pramuditamanasaḥ sarva eva te vaṇijo babhūvurniyatamasmākamuttamā yātrāsiddhiriti| krameṇa cāvajagāhire vividhamīnakulavicaritamanibhṛtajalakalakalārāvamanilabalavilāsapravicalitataraṅgaṃ bahuvidharatnairbhūmiviśeṣairarpitaraṅgaṃ phenāvalīkusumadāmavicitramasurabalabhujagabhavanaṃ durāpapātālamaprameyatoyaṃ mahāsamudram|



athendranīlaprakarābhinīlaṃ sūryāṃśutāpādiva khaṃ vilīnam|

samantato'ntarhitatīralekhamagādhamammonidhimadhyamīyuḥ||3||



teṣāṃ tatrānuprāptānāṃ sāyāhnasamaye mṛdūbhūtakiraṇacakraprabhāve savitari mahadautpātikaṃ paramabhīṣaṇaṃ prādurabhūt|



vibhidyamānormivikīrṇaphenaścaṇḍānilāsphālanabhīmanādaḥ|

naibhṛtyanirmuktasamagratoyaḥ kṣaṇena raudraḥ samabhūt samudraḥ||4||



utpātavātākalitairmahadbhistoyasthalairbhīmarayairbhramadbhiḥ|

yugāntakālapracalācaleva bhūmirbabhūvogravapuḥ samudraḥ||5||



vidyullatodbhāsuralolajihvā nīlā bhujaṅgā iva naikaśīrṣāḥ|

āvavrurādityapathaṃ payodāḥ prasaktabhīmastanitānunādāḥ||6||



ghanairghanairāvṛtaraśmijālaḥ sūryaḥ krameṇāstamupāruroha|

dināntalabdhaprasaraṃ samantāttamo ghanībhāvamivājagāma||7||



dhārāśarairācchuritormicakre mahodadhāvutpatatīva roṣāt|

bhīteva naurabhyadhikaṃ cakampe viṣādayantī hṛdayāni teṣām||8||



te trāsadīnāśca viṣādamūkā dhīrāḥ pratīkārasasambhramāśca|

svadevatāyācanatatparāśca bhāvānyathā sattvaguṇaṃ vivavruḥ||9||



atha te sāṃyātrikāḥ pavanabalacalitasalilavegavaśagayā nāvā paribhramyamāṇā bahubhirapyahobhirnaiva kutaścittīraṃ dadṛśurna ca yathepsitāni samudracihnāni| apūrvaireva tu samudracihnairabhivardhamānavaimanasyā bhayaviṣādavyākulatāmupajagmuḥ| athaitān supārago bodhisattvo vyavasthāpayannuvāca-anāścaryaṃ khalu mahāsamudramadhyamavagāḍhānāmautpātikakṣobhaparikleśaḥ| tadalamatrabhavatāṃ viṣādānuvṛttyā| kutaḥ ?



nāpatpratīkāravidhirviṣādastasmādalaṃ dainyaparigraheṇa|

dhairyāttu kāryapratipattidakṣāḥ kṛcchrāṇyakṛcchreṇa samuttaranti||10||



viṣādadainyaṃ vyavadhūya tasmātkāryāvakāśaṃ kriyayā bhajadhvam|

prājñasya dhairyajvalitaṃ hi tejaḥ sarvārthasiddhigrahaṇāgrahastaḥ||11||



tadyathādhikārāvahitā bhavantu bhavantaḥ| iti te sāṃyātrikāstena mahātmanā dhīrīkṛtamanasaḥ kūladarśanotsukamatayaḥ samudramavalokayanto dadṛśuḥ puruṣavigrahānāmuktarūpyakavacānivonmajjato nimajjataśca| samyak caiṣāmākṛtinimittamupadhārya savismayāḥ supāragāya nyavedayanta-apūrvaṃ khalvidamiha mahāsamudre cihnamupalabhyate| ete khalu



āmuktarūpyakavacā iva daityayodhā

ghorekṣaṇāḥ khuranikāśavirūpaghoṇāḥ|

unmajjanāvataraṇasphuraṇaprasaṃgāt

krīḍāmivārṇavajale'nubhavanti ke'pi||12||



supāraga uvāca-naite mānuṣā amānuṣā vā| mīnāḥ khalvete| yato na bhetavyamebhyaḥ| kintu-



sudūrapamakṛṣṭāḥ smaḥ pattanadvitayādapi|

khuramālī samudro'yaṃ tadyatadhvaṃ nivartitum||13||



caṇḍavegavāhinā salilanivahenaikāntahareṇa ca pāścāttyena vāyunā samākṣiptayā nāvā na te sāṃyātrikāḥ śekurvinivartitum| athāvagāhamānāḥ krameṇa rūpyaprabhāvabhāsitamanīlaphenanicayapāṇḍuramaparaṃ samudramālokya savismayāḥ supāragamūcuḥ-



svaphenamagnairiva ko'yamambubhirmahārṇavaḥ śukladukūlavāniva|

dravānivendoḥ kiraṇānsamudvahansamantato hāsa iva prasarpati||14||



supāraga uvāca-kaṣṭam| atidūraṃ khalvavagāhyate|

kṣīrārṇava iti khyāta udadhirdadhimālyasau|

kṣamaṃ nātaḥ paraṃ gantuṃ śakyate cennivartitum||15||



vaṇija ūcuḥ-na khalu śakyate vilambayitumapi vahanaṃ kuta eva sannivartayitumatiśīghravāhitvādvahanasya pratikūlatvācca mārutasyeti|



atha vyatītya tamapi samudraṃ suvarṇaprabhānurañjitapracalormimālamagnijvālakapilasalilamaparaṃ samudramālokya savismayakautūhalāste vaṇijaḥ supāragaṃ papracchuḥ-



bālārkalakṣmyeva kṛtāṅgarāgaiḥ samunnamadbhiḥ salilairanīlaiḥ|

jvalanmahānagnirivāvabhāti ko nāma tasmācca mahārṇavo'yam||16||



supāraga uvāca-

agnimālīti vikhyātaḥ samudro'yaṃ prakāśate|

atīva khalu sādhu syānnivartemahi yadyataḥ||17||



iti sa mahātmā nāmamātramakathayattasya saritpaterna toyavaivarṇyakāraṇaṃ dīrghadarśitvāt| atha te sāṃyātrikāstamapi samudramatītya puṣparāgendranīlaprabhodyotitasalilaṃ paripakvakuśavananikāśavarṇaṃ samudramālokya kautūhalajātāḥ supāragaṃ papracchuḥ-



pariṇatakuśaparṇavarṇatoyaḥ salilanidhiḥ katamo nvayaṃ vibhāti|

sakusuma iva phenabhakticitrairanilajavākalitaistaraṅgabhaṅgaiḥ||18||



supāraga uvāca-bhoḥ sārthavāhā nivartanaṃ prati yatnaḥ kriyatām| na khalvataḥ kṣamate paraṃ gantum|



kuśamālī samudro'yamatyaṅkaśa iva dvipaḥ|

prasahyāsahyasalilo haranharati no ratim||19||



atha te vāṇijakāḥ pareṇāpi yatnena nivartayitumaśaknuvantastamapi samudramatītya vaṃśarāgavaiḍūryaprabhāvyatikaraharitasalilamaparaṃ samudramālokya supāragamapṛcchan-



marakataharitaprabhairjalairvahati navāmiva śādvalaśriyam|

kumudaruciraphenabhūṣaṇaḥ salilanidhiḥ katamo'yamīkṣyate||20||



atha sa mahātmā tena vaṇigjanasya vyasanopanipātena dahyamānahṛdayo dīrghamuṣṇamabhiniśvasya śanairuvāca-



atidūramupetāḥ stha duḥkhamasmānnivartitum|

paryanta iva lokasya nalamālyeṣa sāgaraḥ||21||



tacchrutvā te vāṇijakā viṣādoparudhyamānamanaso visrasyamānagātrotsāhā niśvasitamātraparāyaṇāstatraiva niṣeduḥ| vyatītya ca tamapi samudraṃ sāyāhnasamaye vilambamānaraśmimaṇḍale salilanidhimiva praveṣṭukāme divasakare samudvartamānasyeva salilanidheraśanīnāmiva ca sampatatāṃ veṇuvanānāmiva cāgniparigatānāṃ visphuṭatāṃ tumulamatibhīṣaṇaṃ śrutihṛdayavidāraṇaṃ samudradhvanimaśrauṣuḥ| śrutvā ca santrāsavaśagāḥ sphuranmanasaḥ sahasaivotthāya samantato'nuvilokayanto dadṛśuḥ prapāta iva śvabhra iva ca mahati tamudakaughaṃ nipatantam| dṛṣṭvā ca paramabhayaviṣādavihvalāḥ supāragamupetyocuḥ



nirbhindanniva naḥ śrutīḥ pratibhayaścetāṃsi mathnanniva

kruddhasyeva saritpaterdhvanirayaṃ dūrādapi śrūyate|

bhīme śvabhra ivārṇavasya nipatatyetatsamagraṃ jalaṃ

tatko'sāvudadhiḥ kimatra ca paraṃ kṛtyaṃ bhavānmanyate||22||



atha sa mahātmā sasambhramaḥ kaṣṭaṃ kaṣṭamityuktvā samudramālokayannuvāca-



yatprāpya na nivartante mṛtyormukhamivāmukham|

aśivaṃ samupetāḥ stha tadetadvaḍavāmukham||23||



tadupaśrutya te vāṇijakā vaḍavāmukhamupetā vayamiti tyaktajīvitāśā maraṇabhayaviklavībhūtamanasaḥ



sasvaraṃ ruruduḥ kecidvilepuratha cukruśuḥ|

na kiñcitpratyapadyanta kecittrāsavicetasaḥ||24||



viśeṣataḥ kecidabhipraṇemurdevendramārtiprahatairmanobhiḥ|

ādityarudrāṃśca marudvasūṃśca prapedire sāgarameva cānye||25||



jepuśca mantrānapare vicitrānanye tu devīṃ vidhivatpraṇemuḥ|

supāragaṃ kecidupetya tattadviceṣṭamānāḥ karuṇaṃ vilepuḥ||26||



āpadgatatrāsaharasya nityaṃ parānukampāguṇasambhṛtasya|

ayaṃ prabhāvātiśayasya tasya tavābhyupeto viniyogakālaḥ||27||



ārtānanāthāñcharaṇāgatānnastvaṃ trātumāvarjaya dhīra cetaḥ|

ayaṃ hi kopādvaḍavāmukhena cikīrṣati grāsamivārṇavo'smān||28||



nopekṣituṃ yuktamayaṃ janaste vipadyamānaḥ salilaughamadhye|

nājñāṃ tavātyeti mahāsamudrastadvāryatāmapraśamo'yamasya||29||



atha sa mahātmā mahatyā karuṇayā samāpīḍyamānahṛdayastānvāṇijakānvyavasthāpayannuvāca-astyatrāpi naḥ kaścitpratikāravidhiḥ pratibhāti| tattāvatprayokṣye| yato muhūrtaṃ dhīrāstāvad bhavantu bhavanta iti| atha te vāṇijakā astyatrāpi kila pratīkāravidhirityāśayā samupastambhitadhairyāstadavahitamanasastūṣṇīṃbabhūvuḥ| atha supārago bodhisattva ekāṃsamuttarāsaṅgaṃ kṛtvā dakṣiṇena jānumaṇḍalenādhiṣṭhāya nāvaṃ samāvarjitasarvabhāvaḥ praṇamya tathāgatebhyastānsāṃyātrikānāmantrayate sma-śrṛṇvantvatrabhavantaḥ sāṃyātrikāḥ salilanidhivyomāśrayāśca devaviśeṣāḥ



smarāmi yata ātmānaṃ yataḥ prāpto'smi vijñatām|

nābhijānāmi sañcintya prāṇinaṃ hiṃsutuṃ kvacit||30||



anena satyavākyena mama puṇyabalena ca|

vaḍavāmukhamaprāpya svasti naurvinivartatām||31||



atha tasya mahātmanaḥ satyādhiṣṭhānabalātpuṇyatejasā saha salilajavena sa māruto vyāvartamānastāṃ nāvaṃ nivartayāmāsa| nivṛttāṃ tu tāṃ nāvamabhisamīkṣya te vāṇijakāḥ paramavismayapraharṣoddhatamānasā nivṛttā nauriti praṇāmasabhājanapuraḥsaraṃ supāragāya nyavedayanta| atha sa mahātmā tānvāṇijakānuvāca-sthirībhavantu bhavantaḥ| śīghramāropyantāṃ śītāni| iti ca tena samādiṣṭāḥ pramodādudbhūtabalotsāhāste tadadhikṛtāstathā cakruḥ|



atha muditajanaprahāsanādā pravitatapāṇḍuraśītacārupakṣā|

salilanidhigatā rarāja sā naurgatajalade nabhasīva rājahaṃsī||32||



nivṛttāyāṃ tu tasyāṃ nāvyanukūlasalilamārutāyāṃ vimānalīlayā svecchayaiva cābhiprayātāyāṃ nātiśyāmībhūtasandhyāṅgarāgāsu pravitanyamānatamovitānāsvālakṣitanakṣatrabhūṣaṇāsu dikṣu kiñcidavaśeṣaprabhe divasakaramārge pravṛttakṣaṇadādhikāre supāragastānvāṇijakānuvāca-bhoḥ sārthavāhā nalamāliprabhṛtibhyo yathādṛṣṭebhyaḥ samudrebhyo vālukāḥ pāṣāṇāśca vahanamāropyantāṃ yāvatsahate| evamidaṃ yānapātraṃ nirghātabharīkrāntaṃ na ca pārśvāni dāsyati, maṅgalasammatāścaite vālukāpāṣāṇā niyataṃ lābhasiddhaye vo bhaviṣyantīti| atha te sāṃyātrikāḥ supāragapremabahumānāvarjitamatibhirdevatābhiranupradarśitebhyaḥ sthalebhya ādāya vālukāpāṣāṇabuddhyā vaiḍūryādīni ratnāni vahanamāropayāmāsuḥ| tenaiva caikarātreṇa sā naurbharukacchamupajagāma|



atha prabhāte rajatendranīlavaiḍūryahemapratipūrṇanaukāḥ|

svadeśatīrāntamupāgatāste prītyā tamānarcurudīrṇaharṣāḥ||33||



tadevaṃ dharmāśrayaṃ satyavacanamapyāpadaṃ nudati prāgeva tatphalamiti dharmānuvartinā bhavitavyam| kalyāṇamitrāśrayavarṇe'pi vācyamevaṃ kalyāṇamitrāśritāḥ śreyaḥ prāpnuvantīti|



iti supāraga-jātakaṃ caturdaśam|