• Home
• Canon Text
• Romanized
• sūtrapiṭaka
• mahāyānasūtra
• 24 trapuṣabhallikaparivartaścaturviṃśaḥ

24 trapuṣabhallikaparivartaścaturviṃśaḥ

Technical Details

24 trapuṣabhallikaparivartaścaturviṃśaḥ|



iti hi bhikṣavo'bhisaṃbuddhastathāgato devairabhiṣṭūyamānaḥ paryaṅkamabhindannanimiṣanayano drumarājaṃ prekṣate sma| dhyānaprītyāhāraḥ sukhapratisaṃvedī saptarātraṃ bodhivṛkṣamūle'bhināmayati sma||



atha saptāhe'tikrānte kāmāvacarā devaputrā daśagandhodakakumbhasahasrāṇi parigṛhya yena tathāgatastenopasaṃkrāmanti sma| rūpāvacarā api devaputrā daśagandhodakakumbhasahasrāṇi parigṛhya yena tathāgastenopasaṃkrāmanti sma| upasaṃkramya bodhivṛkṣaṃ tathāgataṃ ca gandhodakena snāpayanti sma| gaṇanāsamatikrāntāśca devanāgayakṣagandharvāsuragaruḍakinnaramahoragāstena tathāgatakāyapatitena gandhodakena svakasvakān kāyānupalimpanti sma| anuttarāyāṃ ca samyaksaṃbodhau cittānyutpādayāmāsuḥ| svabhavane praviṣṭā api ca te devaputrādayo'virahitā abhūvaṃstena gandhodakagandhena, na cāsmai gandhāya spṛhāmutpādayāmāsuḥ| tenaiva ca prītiprāmodyena tathāgatagauravamanasikāranirjātenāvaivartikā abhūvannanuttarāyāḥ samyaksaṃbodheḥ||



atha khalu bhikṣavaḥ samantakusumo nāma devaputrastasyāmeva parṣadi saṃnipatito'bhūt| sa tathāgatasya caraṇayornipatya prāñjalistathāgatametadavocat-ko nāmāyaṃ bhagavan samādhiryena samādhinā samanvāgatastathāgataḥ saptarātraṃ viharatyabhinnaparyaṅkaḥ? evamukto bhikṣavastathāgatastaṃ devaputrametadavocat-prītyāhāravyūho nāma devaputra ayaṃ samādhiryena samādhinā samanvāgatastathāgataḥ saptarātraṃ vyāhārṣīdabhinnaparyaṅkaḥ||



atha khalu bhikṣavaḥ samantakusumo devaputrastathāgataṃ gāthābhirabhyastāvīt—



rathacaraṇanicitacaraṇā daśaśataarajalajakamaladalatejā|

suramukuṭaghṛṣṭacaraṇā vande caraṇau śirighanasya||1||



abhivandya sugatacaraṇau pramuditacittastadā sa suraputraḥ|

idamavaci vimatiharaṇaṃ praśāntakaraṇaṃ naramarūṇām||2||



śākyakulanandijananā antakarā rāgadoṣamohānām|

pramlānaantakaraṇā vinehi kāṅkṣāṃ naramarūṇām||3||



kiṃ kāraṇaṃ daśabalā buddhvā sarvajñatāmaparimāṇām|

saptāhaṃ mahimaṇḍe jinā na bhindanti paryaṅkam||4||



kiṃ tu khalu paśyamānaḥ saptāhaṃ animeṣeṇa narasiṃhā|

prekṣasi viśuddhacakṣo vikasitaśatapatratulyākṣaḥ||5||



kiṃ tu bhavateṣa praṇidhī utāhu sarveṣa vādisiṃhānām|

yena drumarājamūle paryaṅka na bhindi saptāham||6||



sādhu samaśuddhadantā sugandhagandhāmukhaṃ daśabalasya|

pravada vacanaṃ avitathaṃ kuruṣva prītiṃ naramarūṇām||7||



tamuvāca candravacanaḥ śṛṇuṣva me bhāṣato amaraputra|

asya praśnasyāhaṃ kiṃcinmātraṃ pravakṣyāmi||8||



rājā yadvadyasminnabhiṣikto bhavati jñātisaṃghena|

saptāhu taṃ pradeśaṃ na jahāti hi dharmatā rājñām||9||



evameva daśabalā api abhiṣiktā bhonti yada praṇidhipūrṇāḥ|

saptāhu dharaṇimaṇḍe jinā na bhindanti paryaṅkam||10||



śūro yathārisaṃghāṃ nirīkṣate nirjitāṃ niravaśeṣāṃ|

buddhā pi bodhimaṇḍe kleśāṃ nihatāṃ nirīkṣante||11||



iha te kāmakrodhā mohaprabhāvā jagatparinikāśāḥ|

sāhoḍhā iva caurā vināśitā ye niravaśeṣāḥ||12||



iha me hatāna vividhā mānavidhāmanyunā puraniketāḥ|

sarvāśravā prahīnā jñānaṃ cāgraṃ samotpannam||13||



iha sā akāryakartrī bhavatṛṣṇā cāriṇī tathāvidyā|

sānuśayamūlajātā paṭunā jñānāgninā dagdhā||14||



iha sā ahaṃ mameti ca kalipāśu durānugāḍhalitamūlā|

nīvaraṇakaṭhinagranthi chinnā me jñānaśastreṇa||15||



iha te ciraṃ samāyata ullāpanakā vināśaparyantāḥ|

skandhāḥ sopādānā jñānena mayā parijñātāḥ||16||



iha te dvayasaṃmohā mithyāgrāhā mahānarakaniṣṭhāḥ|

maya uddhṛtā aśeṣā bhūyaśca na jātu jñāsyante||17||



iha nīvaraṇavanārī dagdhā me kuśalamūlatejena|

caturaśca viparyāsā nirdagdha mayā niravaśeṣāḥ||18||



iha sā vitarkamālā saṃjñāsūtreṣu granthitā nipathī||

vinivartitā aśeṣā bodhyaṅgavicitramālābhiḥ||19||



durgāni pañcaṣaṣṭi mohānī triṃśatiṃ ca malināni|

catvāriṃśadaghāni chinnā me'smiṃ dharaṇimaṇḍe||20||



ṣoḍaśa asaṃvṛtāni aṣṭādaśa dhātavaśca mahimaṇḍe|

kṛcchrāṇi pañcaviṃśati chinnāni mayehasaṃsthena||21||



viṃśati rajastarāṇi aṣṭāviṃśati jagasya vitrāsāḥ|

iha me samatikrāntā vīryabalaparākramaṃ karitvā||22||



tatha buddhanarditānī pañcaśatāsmiṃ mayā samanubuddhā|

paripurṇaśatasahasraṃ dharmāna mayā samanubuddham||23||



iha me'nuśaya aśeṣā aṣṭānavatiḥ samūlaparyantāḥ|

paryutthānakisalayā nirdagdhā jñānatejena||24||



kāṅkṣā vimatisamudayā dṛṣṭījaḍajantitā aśubhamūlā|

tṛṣṇānadī trivegā praśoṣitā jñānasūryeṇa||25||



kuhanalapanaprahāṇaṃ māyāmātsaryadoṣaīrṣyādyam|

iha te kleśāraṇyaṃ chinnaṃ vinayāgninā dagdham||26||



iha te vivādamūlā ākarṣaṇadurgatīṣu viṣamāsu|

āryāpavādavacanā jñānavaravirecanairvāntā||27||



iha ruditakranditānāṃ śocitaparidevitāna paryantam|

prāptaṃ mayā hyaśeṣaṃ jñānaguṇasamādhimāgamya||28||



oghā ayogagranthāḥ śokāḥ śalyā madapramādāśca|

vijitā mayeha sarve satyanayasamādhimāgamya||29||



iha maya kileśagahanā saṃkalpavirūḍhamūla bhavavṛkṣāḥ|

smṛtiparaśunā aśeṣā chinnā jñānāgninā dagdhā||30||



iha so mayā hyatibalo asmiṃ mārastrilokavaśavartī|

jñānāsinā śaṭhātmā hato yathendreṇa daityendraḥ||31||



iha jālinī aśeṣā ṣaḍviṃśaticāriṇī dharaṇimaṇḍe|

prajñāsinā balavatā chittvā jñānāgninā dagdhā||32||



iha te mūlakleśāḥ sānuśayā duḥkhaśokasaṃbhūtāḥ|

maya udghṛtā aśeṣā prajñābalalāṅgalamukhena||33||



iha me prajñācakṣurviśodhitaṃ prakṛtiśuddhasattvānām|

jñānāñjanena mahatā mohapaṭalavistaraṃ bhinnam||34||



iha dhātubhūta caturo madamakaraviloḍitā vipulatṛṣṇāḥ|

smṛtiśamathabhāskarāṃśau viśoṣitā me bhavasamudrāḥ||35||



iha viṣayakāṣṭhanicayo vitarkasāmo mahāmadanavahniḥ|

nirvāpito'tidīpto vimokṣarasaśītatoyena||36||



iha me anuśayapaṭalā āsvādataḍidvitarkanirghoṣāḥ|

vīryabalapavanavegairvidhūya vilayaṃ samupanītā||37||



iha me hato hyaśeṣaścittacariripurbhavānugatavairī|

prajñāsinā balavatā smṛtivimalasamādhimāgamya||38||



iha sā dhvajāgradhārī hastyaśvarathocchritā vikṛtarūpā|

namucibalavīryasenā maitrīmāgamya vidhvastā||39||



iha pañcaguṇasamṛddhāḥ ṣaḍindriyahayā sadā madonmattāḥ|

baddhā mayā hyaśeṣāḥ samādhisaśubhaṃ samāgamya||40||



iha anunayapratighānāṃ kalahavivādaprahāṇaparyantaḥ|

prāpto mayā hyaśeṣo apratihatasamādhimāgamya||41||



iha mamiyitā ca sarve ādhyātmikabāhirā parikṣīṇā|

kalpitavikalpitāni ca śūnyamiti samādhimāgamya||42||



iha lālayitā sarve martyā divyā bhavāgraparyantāḥ|

tyaktā mayā hyaśeṣā āgamya samādhimanivartam||43||



sarvabhavabandhanāni ca muktāni mayeha tāni sarvāṇi|

prajñābalena nikhilā trividhamiha vimokṣamāgamya||44||



iha hetudarśanādvai jitā mayā hetukāstrayaḥ|

saṃjñā nityānitye saṃjñā sukhaduḥkha cātmani ca||45||



iha me karmavidhānā samudayamuditā ṣaḍāyatanamūlā|

chinnā drumendramūle sarvānityaprahāreṇa||46||



iha mohatamaḥ kaluṣaṃ duṣṭīkṛta darparoṣasaṃkīrṇam|

bhittvā kṣatre sucirāndhakāraṃ prabhāsitaṃ jñānasūryeṇa||47||



iha rāgamadanamakaraṃ tṛṣṇormijalaṃ kudṛṣṭisaṃgrāham|

saṃsārasāgaramahaṃ saṃtīrṇo vīryabalanāvā||48||



iha tanmayānubuddhaṃ yadbuddho rāgadveṣamohāṃśca|

pradahati cittavitarkāṃ davāgnipatitāniva pataṅgāṃ||49||



iha ahu ciraprayāto hyaparimita kalpakoṭinayutāni|

saṃsārapathā kliṣṭo viśrāṃto naṣṭasaṃtāpaḥ||50||



iha tanmayānubuddhaṃ sarvaparapravādibhiryadaprāptam|

amṛtaṃ lokahitārthaṃ jarāmaraṇaśokaduḥkhāntam||51||



yatra skandhairduḥkhaṃ āyatanaiḥ tṛṣṇasaṃbhavaṃ duḥkham|

bhūyo na codbhaviṣyati abhayapuramihābhyupagato'smi||52||



iha te mayānubuddhā ripavo adhyātmikā mahākṛtsnāḥ|

baddhā ca saṃpradagdhāḥ kṛtāśca me puna bhavaniketāḥ||53||



iha tanmayānubuddhaṃ yasyārthe kalpakoṭinayutāni|

tyaktā samāṃsanayanā ratnāni bahūnyamṛtahetoḥ||54||



iha tanmayānubuddhaṃ yadbuddhaṃ prāktanairjinairaparimāṇaiḥ|

yasya madhurābhiramyaḥ śabdo lokeṣu vikhyātaḥ||55||



iha tanmayānubuddhaṃ pratītyasamudāgataṃ jagacchūnyam|

cittekṣaṇe'nuyātaṃ marīcigandharvapuratulyam||56||



iha me tatkhalu śuddhaṃ varanayanaṃ yena (loka) dhātavaḥ sarvāṃ|

paśyāmi pāṇimadhye nyastāni yathā drumaphalāni||57||



pūrvenivāsasmaraṇaṃ tisro vidyā mayeha saṃprāptāḥ|

aparimitakalpanayutā smarāmi svapnādiva vibuddhaḥ||58||



yairādīpta suranarā viparītavisaṃjñino viparyastāḥ|

so'pi ca tathā avitathā iha maya pīto hyamṛtamaṇḍaḥ||59||



yasyārthāya daśabalā maitrī bhāventi sarvasattveṣu|

maitrībalena jitvā pīto me'sminnamṛtamaṇḍaḥ||60||



yasyārthāya daśabalāḥ karuṇā bhāventi sarvasattveṣu|

karuṇābalena jitvā pīto me'sminnamṛtamaṇḍaḥ||61||



yasyārthāya daśabalā muditā bhāventi sarvasattveṣu|

muditābalena jitvā pīto me'sminnamṛtamaṇḍaḥ||62||



yasyārthāya daśabalā upekṣa bhāventi kalpanayutāni|

tamupekṣabalairjitvā pīto me'sminnamṛtamaṇḍaḥ||63||



yatpītaṃ ca daśabalairgaṅgānadīvālikābahutarebhiḥ|

prāgjinasiṃhaiḥ pūrve iha me pīto hyamṛtamaṇḍaḥ||64||



yā bhāṣitā ca vāgme mārasyehāgatasya sasainyasya|

bhetsyāmi na paryaṅkaṃ aprāpya jarāmaraṇapāram||65||



bhinnā mayā hyavidyā dīptena jñānakaṭhinavajreṇa|

prāptaṃ ca daśabalatvaṃ tasmātprabhinadmi paryaṅkam||66||



prāptaṃ mayārahatvaṃ kṣīṇā me āśravā niravaśeṣāḥ|

bhagnā ca namucisenā bhinadmi tasmāddhi paryaṅkam||67||



nīvaraṇakapāṭāni ca pañca mayeha pradāritā sarvā|

tṛṣṇālatā vichinnā hanteha bhinadmi paryaṅkam||68||



atha so manuṣyacandraḥ savilambitamāsanātsamutthāya|

bhadrāsane niṣīdanmahābhīṣekaṃ pratīcchaṃśca||69||



ratnaghaṭasahasrairapi nānāgandhodakaiśca surasaṃghā|

snapayanti lokabandhuṃ daśabalaguṇapāramiprāptam||70||



vāditrasahasrairapi samantato devakoṭinayutāni|

atulāṃ karonti pūjāṃ apsaranayutaiḥ saha samagrāḥ||71||



evaṃ khalu devasutāḥ sahetu sapratyayaṃ ca sanidānam|

saptāhu dharaṇimaṇḍe jinā na bhindanti paryaṅkam||72||



iti hi bhikṣavo'bhisaṃbuddhabodhistathāgataḥ prathame saptāhe tatraivāsane'sthāt-iha mayānuttarā samyaksaṃbodhirabhisaṃbuddhā, iha mayānavarāgrasya jātijarāmaraṇaduḥkhasyāntaḥ kṛta iti| dvitīye saptāhe tathāgato dīrghacaṃkramaṃ caṃkramyate sma trisāhasramahāsāhasralokadhātumupagṛhya| tṛtīye saptāhe tathāgato'nimiṣaṃ bodhimaṇḍamīkṣate sma-iha mayānuttarāṃ samyaksaṃbodhimabhisaṃbudhyānavarāgrasya jātijarāmaraṇaduḥkhasyāntaḥ kṛta iti| caturthe saptāhe tathāgato daharacaṃkramaṃ caṃkramyate sma pūrvasamudrātpaścimasamudramupagṛhya||



atha khalu māraḥ pāpīyān yena tathāgatastenopasaṃkrāmat| upasaṃkramya tathāgatametadavocat-parinirvātu bhagavan, parinirvātu sugata| samaya idānīṃ bhagavataḥ parinirvāṇāya| evamukte bhikṣavastathāgato māraṃ pāpīyāṃsametadavocat-na tāvadahaṃ pāpīyan parinirvāsyāmi yāvanme na sthavirā bhikṣavo bhaviṣyanti dāntā vyaktā vinītā viśāradā bahuśrutā dharmānudharmapratipannāḥ pratibalāḥ svayamācāryakaṃ jñānaṃ paridīpayitumutpannotpannānāṃ ca parapravādināṃ saha dharmeṇa nigṛhyābhiprāyaṃ prasādya saprātihāryaṃ dharmaṃ deśayitum| na tāvadahaṃ pāpīyan parinirvāsyāmi yāvanmayā buddhadharmasaṃghavaṃśo lokena pratiṣṭhāpito bhaviṣyati| aparimitā bodhisattvā na vyākṛtā bhaviṣyanti anuttarāyāṃ samyaksaṃbodhau| na tāvadahaṃ pāpīyān parinirvāsyāmi yāvanme na catasraḥ parṣado dāntā vinītā vyaktā viśāradā bhaviṣyanti yāvatsaprātihāya dharmaṃ deśayitumiti||



atha khalu māraḥ pāpīyānidaṃ vacanaṃ śrutvā ekānte prakrāmya sthito'bhūt duḥkhī durmanā vipratisārī adhomukhaḥ kāṣṭhena mahīṃ vilikhan viṣayaṃ me'tikrānta iti||



atha khalu tāstisro māraduhitaro ratiścāratiśca tṛṣṇā ca māraṃ pāpīyāṃsaṃ gāthayādhyabhāṣanta—



durmanāsi kathaṃ tāta procyatāṃ yadyasau naraḥ|

rāgapāśena taṃ buddhvā kuñjaraṃ vā nayāmahe||73||



ānayitvā ca taṃ śīghraṃ kariṣyāma vaśe tava|

* * * * *||74||



māra āha—



arahan sugato loke na rāgasya vaśaṃ vrajet|

viṣayaṃ me hyatikrāntastasmācchocāmyahaṃ bhṛśam||75||



tatastāḥ strīcāpalyādaviditaprabhāvā api bodhisattvabhūtasyaiva tathāgatasya piturvacanamaśrutvaiva prabhūtayauvanamadhyayauvanadhāriṇyo bhūtvā vicakṣuḥkarmaṇe tathāgatasyāntikamupasaṃkrāntāḥ strīmāyā ati tatsarvamakārṣuḥ| tāśca tathāgato na manasi karoti sma| bhūyaśca tā jarājarjarā adhyatiṣṭhan| tatastāḥ piturantike gatvaivamāhuḥ—



satyaṃ vadasi nastāta na rāgeṇa sa nīyate|

viṣayaṃ me hyatikrāntastasmācchocāmyahaṃ bhṛśam||76||



vīkṣeta yadyasau rūpaṃ yadasmābhirvinirmitam|

gautamasya vināśārthaṃ tato'sya hṛdayaṃ sphuṭet||77||



tatsādhu nastātedaṃ jarājarjaraśarīramantardhāpaya||



māra āha—



nāhaṃ paśyāmi taṃ loke puruṣaṃ sacarācare|

buddhasya yo hyadhiṣṭhānaṃ śaknuyātkartumanyathā||78||



śīghraṃ gatvā nivedaya atyayaṃ svakṛtaṃ muneḥ|

sarvaṃ paurāṇakaṃ kāyaṃ kariṣyati yathāmatam||79||



tatastā gatvā tathāgataṃ kṣamāpayanti sma-atyayaṃ no bhagavān pratigṛhṇātu| atyayaṃ no sugato pratigṛhṇātu yathā bālānāṃ yathā mūḍhānāṃ yathā vyaktānāmakuśalānāmakṣetrajñānāṃ yā vayaṃ bhagavantamāsādayitavyaṃ manyāmahe| tatastāstathāgato gāthayādhyabhāṣata—



giriṃ nakhairvilikhetha lohaṃ dantairvikhādatha|

śirasā vibhitsatha girimagādhe gādhameṣata||80||



tasmādyuṣmākaṃ dārikā atyayaṃ pratigṛhṇāmi| tatkasmāt? vṛddhireṣā ārye dharmavinaye yo'tyayamatyayato dṛṣṭvā pratideśayatyāyatyāṃ ca saṃvaramāpadyate||



pañcame saptāhe bhikṣavastathāgato mucilindanāgarājabhavane viharati sma saptāhe mahādurdine| atha khalu mucilindanāgarājaḥ svabhavanānniṣkramya tathāgatasya kāye saptakṛdbhogena pariveṣṭya phaṇaiśchādayati sma-mā bhagavataḥ kāyaṃ śītavātāḥ prākṣuriti| pūrvasyā api diśo'nye'pi saṃbahulā nāgarājā āgatya tathāgatasya kāyaṃ saptakṛdbhogaiḥ pariveṣṭya phaṇaiśchādayanti sma-mā bhagavataḥ kāyaṃ śītavātāḥ prākṣuriti| yathā pūrvasyāṃ diśi evaṃ dakṣiṇapaścimottarābhyo digbhyo nāgarājā āgatya tathāgatasya kāyaṃ saptakṛtvo bhogaiḥ pariveṣṭya phaṇaiśrchādayanti-sma mā bhagavataḥ kāyaṃ śītavātāḥ prākṣuriti| sa ca nāgarājabhogarāśirmeruparvatendravaduccaistvena sthito'bhūt| na ca tairnāgarājaistādṛśaṃ kadācitsukhaṃ prāptaṃ pūrvaṃ yādṛśaṃ teṣāṃ tāni saptarātriṃdivasāni tathāgatakāyasaṃnikarṣādāsīt| tataḥ saptāhasyātyayena tataste nāgarājā vyapagatadurdinaṃ viditvā tathāgatasya kāyādbhogānapanīya tathāgatasya pādau śirasābhivandya tripradakṣiṇīkṛtya svakasvakāni bhavanānyupajagmuḥ| mucilindo'pi nāgarājastathāgatasya pādau śirasābhivandya tripradakṣiṇīkṛtya svabhavanaṃ prāvikṣat||



ṣaṣṭhe saptāhe tathāgato mucilindabhavanādajapālasya nyagrodhamūlaṃ gacchati sma| antare ca mucilindabhavanasyāntarāccājapālasya nadyā nairañjanāyāstīre carakaparivrājakavṛddhaśrāvakagautamanirgranthājīvikādayastathāgataṃ dṛṣṭvābhibhāṣante sma-api bhagavatā gautamenedaṃ saptāhamakāladurdinaṃ samyaksukhena vyatināmitam?



atha khalu bhikṣavastathāgatastasyāṃ velāyāmidamudānayati sma—



sukho vivekastuṣṭasya śrutadharmasya paśyataḥ|

avyābadhyaṃ sukhaṃ loke prāṇibhūteṣu saṃyataḥ||81||



sukhā virāgatā loke pāpānāṃ samatikramaḥ|

asmin mānuṣyaviṣaye etadvai paramaṃ sukham||82||



paśyati sma bhikṣavastathāgato lokamādīptaṃ pradīptaṃ jātyā jarayā vyādhibhirmaraṇena śokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsaiḥ| tatra tathāgata idamihodānamudānayati sma—



ayaṃ lokaḥ saṃtāpajātaḥ śabdasparśarasarūpagandhaiḥ|

bhayabhīto bhayaṃ bhūyo mārgate bhavatṛṣṇayā||83||



saptame saptāhe tathāgato tārāyaṇamūle viharati sma| tena khalu punaḥ samayenottarāpathakau dvau bhrātarau trapuṣabhallikanāmakau vaṇijau paṇḍitau nipuṇau vividhapaṇyaṃ gṛhītvā mahālabdhalābhau dakṣiṇāpathāduttarāpathaṃ gacchete sma mahatā sārthena pañcabhirdhuraśataiḥ suparipūrṇaiḥ| tayoḥ sujātaḥ kīrtiśca nāmājāneyau dvau balīvardāvāstām| nāsti tayorlagnabhayam| yatrānye balīvardā na vahanti sma tatra tau yujyete sma| yatra cāgrato bhayaṃ bhavati sma tatra, tau kīlabaddhāviva tiṣṭhete sma| na ca tau pratodena vāhyete sma| utpalahastakena vā sumanādāmakena vā tau vāhyete sma| teṣāṃ tārāyaṇasamīpe kṣīrikāvananivāsinīdevatādhiṣṭhānātte śakaṭāḥ sarve viṣṭhitā na vahanti sma| vastrādīni ca sarvaśakaṭāṅgāni ca chidyante sma, bhidyante ca| śakaṭācakrāṇi ca nābhīparyantaṃ bhūmau nimagnāni sarvaprayatnairapi te śakaṭā na vahanti sma| te vismitā bhītāścābhūvan-kiṃ nu khalvatra kāraṇam, ko'yaṃ vikāro yadime sthale śakaṭā viṣṭhitāḥ? taistau sujātakīrtibalīvardau yojitau| tāvapi na vahete sma sotpalahastena ca sumanādāmakena ca vāhyamānau| teṣāmetadabhavat-asaṃśayaṃ purataḥ kiṃcidbhayaṃ yenaitāvapi na vahataḥ| tairaśvadūtāḥ purataḥ preṣitāḥ| aśvadūtāḥ pratyāgatāḥ| prāhurnāsti kiṃcidbhayamiti| tayāpi devatayā svarūpaṃ saṃdarśya āśvāsitāḥ-mā bhetavyamiti| tāvapi balīvadau yena tathāgatastena śakaṭā prakarṣitau yāvatte paśyanti sma tathāgataṃ vaiśvānaramiva pradīptaṃ dvātriṃśanmahāpuruṣalakṣaṇaiḥ samalaṃkṛtamaciroditamiva dinakaraṃ śriyā daidīpyamānam| dṛṣṭvā ca te vismitā babhūvuḥ-kiṃ nu khalvayaṃ brahmā ihānuprāpta utāho śakro devendra utāho vaiśravaṇa utāho sūryacandrau vā utāho kiṃcidgiridevataṃ vā nadīdevataṃ vā| tatastathāgataḥ kāṣāyāṇi vastrāṇi prakaṭāyati sma| tataste āhuḥ-pravrajitaḥ khalvayaṃ kāṣāyasaṃvṛto nāsmādbhayamastīti| te prasādaṃ pratilabdhā anyonyamevamāhuḥ-pravrajitaḥ khalvayaṃ kālabhojī bhaviṣyati| asti kiṃcit? āhuḥ-asti madhutarpaṇaṃ likhitakāścekṣavaḥ| te madhutarpaṇamikṣulikhitakāṃścādāya yena tathāgatastenopasaṃkrāman| upasaṃkramya tathāgatasya pādau śirasābhivanditvā tripradakṣiṇīkṛtyaikānte tasthuḥ| ekānte sthitāste tathāgatamevamāhuḥ-pratigṛhṇātu bhagavannidaṃ piṇḍapātramasmākamanukampāmupādāya||



atha khalu bhikṣavastathāgatasyaitadabhūat-sādhu khalvidaṃ syādyadahaṃ hastābhyāṃ pratigṛhṇīyām| kasmin khalu pūrvakaistathāgataiḥ samyaksaṃbuddhaiḥ pratigṛhītam? pātreṇetyajñāsīt||



iti hi bhikṣavastathāgatasya bhojanakālasamaya iti viditvā tatkṣaṇameva catasṛbhyo digbhyaścatvāro mahārājā āgatya catvāri sauvarṇāni pātrāṇyādāya tathāgatasyopanāmayanti sma-pratigṛhṇātu bhagavannimāni sauvarṇāni(catvāri)pātrāṇyasmākamanukampāmupādāya| tāni na śramaṇapratirūpāṇi iti kṛtvā tathāgato na pratigṛhṇīte sma| evaṃ catvāri rūpyamayāni catvāri vaiḍūryamayāni sphaṭikamayāni musāragalvamayāni aśmagarbhamayāni| tataścatvāri sarvaratnamayāni pātrāṇi gṛhītvā tathāgatasyopanāmayanti sma| na śramaṇasya sārūpyāṇi iti kṛtvā tathāgato na pratigṛhṇīte sma||



atha khalu bhikṣavastathāgatasya punaretadabhūt-evaṃ katamadvidhaiḥ pātraiḥ pūrvakaistathāgatairarhadbhiḥ samyaksaṃbuddhaiḥ pratigṛhītam? śailapātrairityajñāsīt| evaṃ ca cittamutpannaṃ tathāgatasya||



atha khalu vaiśravaṇo mahārājastadanyāstrīn mahārājānāmantrayate sma-imāni khalu punarmārṣāścatvāri śailapātrāṇi nīlakāyikairdavaputrairasmabhyaṃ dattāni-tatrāsmākametadabhūt-eṣu vayaṃ paribhokṣyāma iti| tato vairocano nāma nīlakāyiko devaputraḥ so'smānevamāha—



ma eṣu bhokṣyatha bhājaneṣu

dhāretibhe cetiyasaṃmatīte|

bhavitā jinaḥ śākyamunīti nāmnā

tasyeti pātrāṇyupanāmayethā||84||



ayaṃ sa kālaḥ samayaśca mārṣā

upanāmituṃ śākyamunerhi bhājanā|

saṃgītitūryasvaranāditena

dāsyāma pātrāṇi vidhāya pūjām||85||



sa bhājanaṃ dharmamayaṃ hyabhedyaṃ

ime ca śailāmaya bhedya bhājanā|

pratigrahītuṃ kṣamate na cānyaḥ

pratigrahārthāya vrajāma hanta||86||



atha khalu catvāro mahārājāḥ svasvajanapārṣadyāḥ puṣpadhūpagandhamālyavilepanatūryatāḍāvacarasaṃgītisaṃprabhāṇitena svaiḥ svaiḥ pāṇibhistāni pātrāṇi parigṛhya yena tathāgatastenopasaṃkrāman| upasaṃkramya tathāgatasya pūjāṃ kṛtvā tāni pātrāṇi divyakusumapratipūrṇāni tathāgatāyopanāmayanti sma||



atha khalu bhikṣavastathāgatasyaitadabhavat-amī khalu punaścatvāro mahārājāḥ śraddhāḥ prasannāḥ mama catvāri śailapātrāṇyupanāmayanti| na ca me catvāri śailapātrāṇi kalpante| athaikasya pratigṛhīṣyāmi, trayāṇāṃ vaimanasyaṃ syāt| yannvahamimāni catvāri pātrāṇi pratigṛhyaikaṃ pātramadhitiṣṭheyam| atha khalu bhikṣavastathāgato dakṣiṇaṃ pāṇiṃ prasārya vaiśravaṇaṃ mahārājaṃ gāthayādhyabhāṣata—



upanāmayasva sugatasya bhājanaṃ

tvaṃ bheṣyase bhājanamagrayāne|

asmadvidhebhyo hi pradāya bhājanaṃ

smṛtirmatiścaiva na jātu hīyate||87||



atha khalu bhikṣavastathāgato vaiśravaṇasya mahārājasyāntikāttatpātraṃ pratigṛhṇīte sma anukampāmupādāya| pratigṛhya ca dhṛtarāṣṭraṃ mahārājaṃ gāthayādhyabhāṣata—



yo bhājanaṃ deti tathāgatasya

na tasya jātu smṛti prajña hīyate|

atināmya kālaṃ ca sukhaṃsukhena

yāvatpadaṃ budhyati śītibhāvam||88||



atha khalu bhikṣavastathāgato dhṛtarāṣṭrasya mahārājasyāntikāttatpātraṃ pratigṛhṇīte sma anukampāmupādāya| pratigṛhya ca virūḍhakaṃ mahārājaṃ gāthayādhyabhāṣata—



dadāsi yastvaṃ pariśuddhabhājanaṃ

viśuddhacittāya tathāgatāya|

bhaviṣyasi tvaṃ laghu śuddhacittaḥ

praśaṃsito devamanuṣyaloke||89||



atha khalu bhikṣavastathāgato virūḍhakasya mahārājasyāntikāttatpātraṃ pratigṛhṇīte sma anukampāmupādāya| pratigṛhya ca virūpākṣaṃ mahārājaṃ gāthayādhyabhāṣata—



acchidraśīlasya tathāgatasya

acchidravṛttasya acchidrabhājanam|

acchidracittaḥ pradadāsi śraddhayā

acchidra te bheṣyati puṇyadakṣiṇā||90||



pratigṛhṇīte sma bhikṣavastathāgato virūpākṣasya mahārājasyāntikāttatpātraṃ anukampāmupādāya| pratigṛhya caikaṃ pātramadhitiṣṭhati sma adhimuktibalena| tasyāṃ ca velāyāmidamudānamudānayati sma—



dattāni pātrāṇi pure bhave mayā

phalapūritā premaṇiyā ca kṛtvā|

tenemi pātrāścaturaḥ susaṃsthitā

dadanti devāścaturo maharddhikāḥ||91||



tatredamucyate|



sa saptarātraṃ varabodhivṛkṣaṃ

saṃprekṣya dhīraḥ paramārthadarśī|

ṣaḍbhiḥ prakāraiḥ pravikampya corvī

abhutthitaḥ siṃhagatirnṛsiṃhaḥ||92||



samanta nāgendravilambagāmī

krameṇa tārāyaṇamūlametya|

upāviśanmeruvadaprakampyo

dhyānaṃ samādhiṃ ca muniḥ pradadhyau||93||



tasmiṃśca kāle trapuṣaśca bhalliko

bhrātṛdvayaṃ vaṇijagaṇena sārdham|

śakaṭāni te pañca dhanena pūrṇā

saṃpuṣpite sālavane praviṣṭāḥ||94||



maharṣitejena ca akṣamātraṃ

cakrāṇi bhūmau viviśuḥ kṣaṇena|

tāṃ tādṛśīṃ prekṣya ca te avasthāṃ

mahadbhayaṃ vaṇijagaṇasya jātam||95||



te khaḍgahastāḥ śaraśaktipāṇayo

vane mṛgaṃ vā mṛgayan ka eṣaḥ|

vīkṣanta te śāradacandravaktraṃ

jinaṃ sahasrāṃśumivābhramuktam||96||



prahīnakopā apanītadarpāḥ

praṇamya mūrdhnā vimṛṣuḥ ka eṣaḥ|

nabhastalāddevata vāca bhāṣate

buddho hyayaṃ lokahitārthakārī||97||



rātriṃdivā sapta na cānnapānaṃ

anena bhuktaṃ karuṇātmakena|

yadicchathā ātmana kleśaśāntiṃ

bhojethimaṃ bhāvitakāyacittam||98||



śabdaṃ ca te taṃ madhuraṃ niśāmya

vanditva kṛtvā ca jinaṃ pradakṣiṇam|

prītāstataste sahitaiḥ sahāyaiḥ

jinasya piṇḍāya matiṃ pracakruḥ||99||



tena khalu bhikṣavaḥ samayena trapuṣabhallikānāṃ vaṇijāṃ pratyantakarvaṭe goyūthaṃ prativasati sma| atha tā gāvastasmin kāle tasmin samaye sarpimaṇḍaṃ pradugdhā abhūvan| atha gopālāstatsarpimaṇḍamādāya yena trapuṣabhallikau vaṇijau tenopasaṃkrāman| upasaṃkramyemāṃ prakṛtimārocayanti sma-yatkhalu yūyaṃ bhaṭṭā jānīyāta-sarvāstā gāvaḥ sarpimaṇḍaṃ pradugdhāḥ| tatkimetatpraśastamāhosvinneti?



tatra lolupajātyā brāhmaṇā evamāhuḥ-amaṅgalyametadbāhmaṇānām| mahāyajño yaṣṭavya iti||



tena khalu punarbhikṣavaḥ samayena trapuṣabhallikānāṃ vaṇijāṃ śikhaṇḍī nāma brāhmaṇaḥ pūrvajātisālohito brahmaloke pratyājāto'bhūt| sa brāhmaṇarūpamabhinirmāya tān vaṇijo gāthābhiradhyabhāṣata—



yuṣmākaṃ praṇidhiḥ pūrve bodhiprāptastathāgataḥ|

asmākaṃ bhojanaṃ bhuktvā dharmacakraṃ pravartayet||100||



sa caiṣa praṇidhiḥ pūrṇo bodhiprāptastathāgataḥ|

āhāramupanāmyeta bhuktvā cakraṃ pravartayet||101||



sumaṅgalaṃ sunakṣatraṃ gavāṃ vaḥ sarpidohanam|

puṇyakarmaṇastasyaiṣa anubhāvo maharṣiṇaḥ||102||



evaṃ saṃcodya vaṇijaḥ śikhaṇḍī bhavanaṃ gataḥ|

udagramanasaḥ sarve babhuvustrapuṣāhvayāḥ||103||



kṣīraṃ yadāsīcca hi gosahasrā

aśeṣatastaṃ samudānayitvā|

agraṃ ca tasmātparigṛhya ojaḥ

sādheṃsu te bhojana gauraveṇa||104||



śataṃ sahasraikapalasya mūlyaṃ

yā ratnapātrī abhu candranāmikā|

caukṣāṃ sudhautāṃ vimalāṃ ca kṛtvā

samatīrthikāṃ pūriṣu bhojanena||105||



madhuṃ gṛhītvā tatha ratnapātrīṃ

tārāyaṇīmūlamupetya śāstuḥ|

pratigṛhṇa bhakte anugṛhṇa cāsmān

idaṃ praṇītaṃ paribhuṅkṣva bhojyam||106||



anukampanārthāya ubhau ca bhrātṛṇāṃ

pūrvāśayaṃ jñātva ca bodhiprasthitau|

pratigṛhītvā paribhuñji śāstā

bhuktvā kṣipī pātri nabhastalesmiṃ||107||



subrahmanāmā ca hi devarājo

jagrāha yastāṃ vararatnapātrīm|

adhunāpyasau tāṃ khalu brahmaloke

saṃpūjayatyanyasuraiḥ sahāyaḥ||108||



atha khalu tathāgatastasyāṃ velāyāṃ teṣāṃ trapuṣabhallikānāṃ vaṇijānāmimāṃ saṃharṣaṇāmakārṣīt—



diśāṃ svastikaraṃ divyaṃ maṅgalyaṃ cārthasādhakam|

arthā vaḥ śāsatāṃ sarve bhavatvāśu pradakṣiṇā||109||



śrīrvo'stu dakṣiṇe haste śrīrvo vāme pratiṣṭhitā|

śrīrvo'stu sarvasāṅgeṣu māleva śirasi sthitā||110||



dhanaiṣiṇāṃ prayātānāṃ vaṇijāṃ vai diśo daśa|

utpadyantāṃ mahālābhāste ca santu sukhodayāḥ||111||



kāryeṇa kenacidyena gacchathā pūrvikāṃ diśam|

nakṣatrāṇi vaḥ pālentu ye tasyāṃ diśi saṃsthitā||112||



kṛttikā rohiṇī caiva mṛgaśirārdrā punarvasuḥ|

puṣyaścaiva tathāśleṣā ityeṣāṃ pūrvikādiśām||113||



ityete sapta nakṣatrā lokapālā yaśasvinaḥ|

adhiṣṭhitā pūrvabhāge devā rakṣantu sarvataḥ||114||



teṣāṃ cādhipatī rājā dhṛtarāṣṭreti viśrutaḥ|

sa sarvagandharvapatiḥ sūryeṇa saha rakṣatu||115||



putrā pi tasya bahava ekanāmā vicakṣaṇāḥ|

aśītirdaśa caikaśca indranāmā mahābalā|

te'pi va adhipālentu ārogyena śivena ca||116||



pūrvasmin vai diśo bhāge aṣṭau devakumārikāḥ|

jayantī vijayantī ca siddhārthā aparājitā||117||



nandottarā nandisenā nandinī nandavardhanī|

tā pi va adhipālentu ārogyena śivena ca||118||



pūrvasmin vai diśo bhāge cāpālaṃ nāma cetiyam|

avustaṃ jinebhi jñātamarhantebhi ca tāyibhiḥ|

te'pi va adhipālentu ārogyena śivena ca||119||



kṣemāśca vo diśaḥ santu mā ca vaḥ pāpamāgamat|

labdhārthāśca nivartadhvaṃ sarvadevebhi rakṣitāḥ||120||



yena kenacitkṛtyena gacchethā dakṣiṇāṃ diśam|

nakṣatrāṇi vaḥ pālentu ye tāṃ diśamadhiṣṭhitā||121||



maghā ca dvau ca phālgunyau hastā citrā ca pañcamī|

svātiścaiva viśākhā ca eteṣāṃ dakṣiṇā diśā||122||



ityete sapta nakṣatrā lokapālā yaśasvinaḥ|

ādiṣṭā dakṣiṇe bhāge te vo rakṣantu sarvataḥ||123||



teṣāṃ cādhipatī rājā virūḍhaka iti smṛtaḥ|

sarvakumbhāṇḍādhipatiryamena saha rakṣatu||124||



putrā pi tasya bahava ekanāmā vicakṣaṇāḥ|

aśītirdaśa caikaśca indranāmā mahābalāḥ|

te'pi va adhipālentu ārogyena śivena ca||125||



dakṣiṇe'smin diśo bhāge aṣṭau devakumārikāḥ|

śriyāmatī yaśamatī yaśaprāptā yaśodharā||126||



suutthitā suprathamā suprabuddhā sukhāvahā|

tā pi va adhipālentu ārogyena śivena ca||127||



dakṣiṇe'smin diśo bhāge padmanāmena cetikam|

nityaṃ jvalitatejena divyaṃ sarvaprakāśitam|

te'pi va adhipālentu ārogyena śivena ca||128||



kṣemāśca vo diśaḥ santu mā ca vaḥ pāpamāgamat|

labdhārthāśca nivartadhvaṃ sarvadevebhi rakṣitāḥ||129||



yena kenacitkṛtyena gacchethā paścimāṃ diśam|

nakṣatrāṇi vaḥ pālentu ye tāṃ diśamadhiṣṭhitā||130||



anurādhā ca jeṣṭhā ca mūlā ca dṛḍhavīryatā|

dvāvāṣāḍhe abhijicca śravaṇo bhavati saptamaḥ||131||



ityete sapta nakṣatrā lokapālā yaśasvinaḥ|

ādiṣṭā paścime bhāge te vo rakṣantu sarvadā||132||



teṣāṃ cādhipatī rājā virūpākṣeti taṃ viduḥ|

sa sarvanāgādhipatirvarūṇena saha rakṣatu||133||



putrā pi tasya bahavaḥ ekanāmā vicakṣaṇāḥ|

aśītirdaśa caikaśca indranāmā mahābalāḥ|

te'pi va adhipālentu ārogyena śivena ca||134||



paścime'smin diśo bhāge aṣṭau devakumārikāḥ

alambuśā miśrakeśī puṇḍarīkā tathāruṇā||135||



ekādaśā navamikā śītā kṛṣṇā ca draupadī|

tā pi va adhipālentu ārogyena śivena ca||136||



paścime'smin diśo bhāge aṣṭaṅgo nāma parvataḥ|

pratiṣṭhā candrasūryāṇāṃ aṣṭamarthaṃ dadātu vaḥ|

so'pi va adhipāletu ārogyena śivena ca||137||



kṣemāśca vo diśaḥ santu mā ca vaḥ pāpamāgamat|

labdhārthāśca nivartadhvaṃ sarvadevebhi rakṣitāḥ||138||



yena kenacitkṛtyena gacchethā uttarāṃ diśam|

nakṣatrāṇi vaḥ pālentu ye tāṃ diśamadhiṣṭhitā||139||



dhaniṣṭhā śatabhiṣā caiva dve ca purvottarāpare|

ravatī aśvinī caiva bharaṇī bhavatī saptamī||140||



ityete sapta nakṣatrā lokapālā yaśasvinaḥ|

ādiṣṭā uttare bhāge te vo rakṣantu sarvadā||141||



teṣāṃ cādhipatī rājā kubero naravāhanaḥ|

sarvayakṣāṇāmadhipatirmāṇibhadreṇa saha rakṣatu||142||



putrā pi tasya bahava ekanāmā vicakṣaṇāḥ|

aśītirdaśa caikaśca indranāmā mahābalāḥ|

te pi va adhipālentu ārogyena śivena ca||143||



uttare'smin diśo bhāge aṣṭau devakumārikāḥ|

ilādevī surādevī pṛthvī padmāvatī tathā||144||



upasthitā mahārājā āśā śraddhā hirī śirī|

tā pi va adhipālentu ārogyena śivena ca||145||



uttare'smin diśo bhāge parvato gandhamādanaḥ|

āvāso yakṣabhūtānāṃ citrakūṭaḥ sudarśanaḥ|

te'pi va adhipālentu ārogyena śivena ca||146||



kṣemāśca vo diśaḥ santu mā ca vaḥ pāpamāgamat|

labdhārthāśca nivartadhvaṃ sarvadevebhi rakṣitāḥ||147||



aṣṭāviṃśati nakṣatrā sapta sapta caturdiśam|

dvātriṃśaddevakanyāśca aṣṭāvaṣṭau caturdiśam||148||



aṣṭau śramaṇā (cāṣṭau) brāhmaṇā(aṣṭau) janapadeṣu naigamāḥ|

aṣṭau devāḥ saindrakāste vo rakṣantu sarvataḥ||149||



svasti vo gacchatāṃ bhotu svasti bhotu nivartatām|

svasti paśyata vai jñātiṃ svasti paśyantu jñātayaḥ||150||



sendrā yakṣā mahārājā arhantamanukampitāḥ|

sarvatra svasti gacchadhvaṃ prāpsyadhvamamṛtaṃ śivam||151||



saṃrakṣitā brāhmaṇa vāsavena

vimukticittaiśca anāśravaiśca|

nāgaiśca yakṣaiśca sadānukampitāḥ

pāletha āyuḥ śaradāṃ śataṃ samam||152||



pradakṣiṇāṃ dakṣiṇalokanāthaḥ

teṣāṃ diśaiṣa'pratimo vināyakaḥ|

anena yūyaṃ kuśalena karmaṇā

madhusaṃbhavā nāma jinā bhaviṣyatha||153||



prathamādidaṃ lokavināyakasya

asaṅgato vyākaraṇaṃ jinasya|

paścādanantā bahubodhisattvā

ye vyākṛtā bodhayi no vivartyāḥ||154||



śrutvā imaṃ vyākaraṇaṃ jinasya

udagracittā paramāya prītyā|

tau bhrātarau sārdhaṃ sahāyakaistaiḥ

buddhaṃ ca dharmaṃ śaraṇa prapannāḥ||155|| iti||



||iti śrīlalitavistare trapuṣabhallikaparivarto nāma caturviṃśatitamo'dhyāyaḥ||