• Home
• Canon Text
• Romanized
• sūtrapiṭaka
• mahāyānasūtra
• 18 nairañjanāparivarto'ṣṭādaśaḥ

18 nairañjanāparivarto'ṣṭādaśaḥ

Technical Details

18 nairañjanāparivarto'ṣṭādaśaḥ|



māraśca bhikṣavaḥ pāpīyān bodhisattvasya ṣaḍvarṣāṇi duṣkaracaryāṃ carataḥ pṛṣṭhataḥ samanubaddho'bhūt avatāraprekṣī avatāragaveṣī| na ca kadācitkiṃcidavatāramadhyagacchat| so'vatāramanadhigacchannirviṇṇo vipratisārī prākrāmat||



tatredamucyate—



ramaṇīyānyaraṇyāni vanagulmāśca vīrudhāḥ|

prācīnamurubilvāyāṃ yatra nairañjanā nadī||1||



prahāṇāyodyataṃ tatra satataṃ dṛḍhavikramam|

parākramantaṃ vīryeṇa yogakṣemasya prāptaye||2||



namucirmadhurāṃ vācaṃ bhāṣamāṇo upāgamat|

śākyaputrā samuttiṣṭha kāyakhedena kiṃ tava||3||



jīvato jīvitaṃ śreyo jīvan dharmaṃ cariṣyasi|

jīvaṃ hi tāni kurute yāni kṛtvā na śocati||4||



kṛśo vivarṇo dīnastvaṃ antike maraṇaṃ tava|

sahasrabhāge maraṇaṃ ekabhāge ca jīvitam||5||



dadataḥ satataṃ dānaṃ agnihotraṃ ca juhvataḥ|

bhaviṣyati mahatpuṇyaṃ kiṃ prahāṇe kariṣyasi||6||



duḥkhaṃ mārgaṃ prahāṇasya duṣkaraṃ cittanigraham|

imāṃ vācaṃ tadā māro bodhisattvamathābravīt||7||



taṃ tathāvādinaṃ māraṃ bodhisattvastato'bravīt|

pramattabandho pāpīya svenārthena tvamāgataḥ||8||



aṇumātraṃ hi me puṇyairartho māra na vidyate|

artho yeṣāṃ tu puṇyena tānevaṃ vaktumarhasi||9||



naivāhaṃ maraṇaṃ manye maraṇāntaṃ hi jīvitam|

anivartī bhaviṣyāmi brahmacaryaparāyaṇaḥ||10||



srotāṃsyapi nadīnāṃ hi vāyureṣa viśoṣayet|

kiṃ punaḥ śoṣayetkāyaṃ śoṇitaṃ prahitātmanām||11||



śoṇite tu viśuṣke vai tato māṃsaṃ viśuṣyati|

māṃseṣu kṣīyamāṇeṣu bhūyaścittaṃ prasīdati|

bhūyaśchandaśca vīryaṃ ca samādhiścāvatiṣṭhate||12||



tasyaiva me viharataḥ prāptasyottamacetanām|

cittaṃ nāvekṣate kāyaṃ paśya sattvasya śuddhatām||13||



asti chandaṃ tathā vīryaṃ prajñāpi mama vidyate|

taṃ na paśyāmyahaṃ loke vīryādyo māṃ vicālayet||14||



varaṃ mṛtyuḥ prāṇaharo dhiggrāmyaṃ nopajīvitam|

saṃgrāme maraṇaṃ śreyo yacca jīvetparājitaḥ||15||



nāśūro jayate senāṃ jitvā caināṃ na manyate|

śūrastu jayate senāṃ laghu māra jayāmi te||16||



kāmāste prathamā senā dvitīyā aratistathā|

tṛtīyā kṣutpipāsā te tṛṣṇā senā caturthikā||17||



pañcamī styānamiddhaṃ te bhayaṃ ṣaṣṭī nirucyate |

saptamī vicikitsā te krodhamrakṣau tathāṣṭamī || 18 ||



lobhaślokau ca saṃskārau mithyālabdhaṃ ca yadyaśaḥ|

ātmānaṃ yaśca utkarṣedyaśca vai dhvaṃsayetparāṃ||19||



eṣā hi namuceḥ senā kṛṣṇabandhoḥ pratāpinaḥ|

atrāvagāḍhā dṛśyante ete śramaṇabrāhmaṇāḥ||20||



yā te senā dharṣayati lokamenaṃ sadevakam|

bhetsyāmi prajñayā tāṃ te āmapātramivāmbunā||21||



smṛtiṃ sūpasthitāṃ kṛtvā prajñāṃ caiva subhāvitām|

saṃprajānaṃ cariṣyāmi kiṃ kariṣyasi durmate||22||



evamukte māraḥ pāpīyān duḥkhī durmanā anāttamanā vipratisārī tatraivāntaradhāt||



atha khalu bhikṣavo bodhisattvasyaitadabhūt-ye kecicchramaṇā brāhmaṇā vā atītānāgatapratyutpanneṣvadhvasvātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāmamanāpāṃ vedanāṃ vedayanti etāvatparamaṃ te duḥkhamanubhavanti||



tasya me bhikṣava etadabhūt-anayāpi khalu mayā caryayā anayāpi pratipadā na kaściduttarimanuṣyadharmādalamāryajñānadarśanaviśeṣaḥ sākṣātkṛtaḥ| nāyaṃ mārgo bodheḥ| nāyaṃ mārga āyatyāṃ jātijarāmaraṇasaṃbhavānāmastaṃgamāya| syāttadanyo mārgo bodherāyatyāṃ jātijarāmaraṇaduḥkhasamudayānāmastaṃgamāyeti||



tasya me bhikṣava etadabhavat-yadahaṃ piturudyāne jambucchāyāyāṃ niṣaṇṇo viviktaṃ kāmairviviktaṃ pāpakairakuśalairdharmaiḥ savitarkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ prītisukhaṃ prathamaṃ dhyānamupasaṃpadya vyāhārṣaṃ yāvaccaturthadhyānamupasaṃpadya vyāhārṣam, syātsa mārgo bodherjātijarāmaraṇaduḥkhasamudāyānāmasaṃbhavāyāstaṃgamāyeti| tadanusāri ca me vijñānamabhūt| sa mārgo bodheriti||



tasya mamaitadabhūt-nāsau mārgaḥ śakyaḥ evaṃ daurbalyaprāptenābhisaṃboddhum| sacetpunarahamabhijñājñānabalenaiva lūhaṃ durbalakāya eva bodhimaṇḍamupasaṃkrameyam, na me paścimā janatā anukampitā syāt| na caiṣa mārgo bodheḥ| yannvahamaudārikamāhāramāhṛtya kāyabalasthāmaṃ saṃjanayya paścādbodhimaṇḍamupasaṃkrameyam||



tatra bhikṣavo ye te lūhādhimuktā devaputrāste mama cetasaścetasaiva parivitarkamājñāya yenāhaṃ tenopasaṃkramya māmevamāhuḥ-mā sma tvaṃ satpuruṣa audārikamāhāramāhareḥ| vayaṃ te romakūpairojaḥ prakṣepsyāma iti||



tasya me bhikṣava etadabhūt-ahaṃ khalvanaśana ityātmānaṃ pratijāne, sāmantāśca me gocaragrāmavāsino janā evaṃ saṃjānante sma yathānaśanaḥ śramaṇo gautamaḥ| itīva me khalu lūhādhimuktā devaputrā romakūpairojaḥ prakṣipanti| sa mama paramo mṛṣāvādaḥ syāt| tato bodhisattvo mṛṣāvādaparihārārthaṃ tān devaputrān pratikṣipyaudārikamāhāramāhartu cittaṃ nāmayati sma||



iti hi bhikṣavaḥ ṣaḍvarṣavratatapaḥsamuttīrṇo bodhisattvo'smādāsanādutthāyaudārikamāhāramāhariṣyāmīti vācaṃ niścārayati sma| tadyathā phāṇīkṛtaṃ mudgayūṣaṃ hareṇukayūṣaṃ mathyodanakulmāṣamiti||



atha khalu bhikṣavaḥ pañcānāṃ bhadravargīyānāmetadabhūt-tayāpi tāvaccaryayā tayāpi tāvatpratipadā śramaṇena gautamena na śakitaṃ kiṃciduttarimanuṣyadharmādalamāryajñānadarśanaviśeṣaṃ sākṣātkartum, kiṃ punaretarhi audārikamāhāramāharan sukhallikānuyogamanuyukto viharan| avyakto bālo'yamiti ca manyamānā bodhisattvasyāntikātprakrāman| te vārāṇasīṃ gatvā ṛṣipatane mṛgadāve vyāhārṣuḥ||



tatra bodhisattvamādita eva duṣkaracaryāṃ carantaṃ daśa grāmikaduhitaraḥ kumārya upagacchan darśanāya vandanāya paryupāsanāya ca| tairapi pañcakairbhadravargīyairupasthito'bhūt| ekakolatilataṇḍulapradānena ca pratipādito'bhūt| balā ca nāma dārikā balaguptā ca supriyā ca vijayasenā ca atimuktakamalā ca sundarī ca kumbhakārī ca uluvillikā ca jaṭilikā ca sujātā ca nāma grāmikaduhitāḥ| ābhiḥ kumārikābhirbodhisattvāya sarvāstā yūṣavidhāḥ kṛtvopanāmitā abhūvan| tāścābhyavahṛtya bodhisattvaḥ krameṇa gocaragrāme piṇḍāya caran varṇarūpabalavānabhūt| tadagreṇa bodhisattvaḥ sundaraḥ śramaṇo mahāśramaṇa ityācakṣate||



tatra ca bhikṣavaḥ sujātā grāmikaduhitā bodhisattvasya duṣkaracaryāṃ carataḥ ādita eva bodhisattvasya vratatapaḥsamuttāraṇārthaṃ śarīrasyāpyāyanahetośca pratidivasamaṣṭaśataṃ brāhmaṇānāṃ bhojayati sma| evaṃ ca praṇidadhāti sma-mama bhojanaṃ bhuktvā bodhisattvo'nuttarāṃ samyaksaṃbodhimabhisaṃbudhyeteti||



tasya me bhikṣavaḥ ṣaḍvarṣavyativṛttasya kāṣāyāṇi vastrāṇi parijīrṇānyabhūvan| tasya me bhikṣava etadabhūt-sacedahaṃ kaupīnapracchādanaṃ labheyam, śobhanaṃ syāt||



tena khalu punarbhikṣavaḥ samayena sujātāyā grāmikaduhiturdāsī rādhā nāma kālagatābhūt| sā śāṇakaiḥ pariveṣṭya śmaśānamapakṛṣya parityaktābhut| tadahamevādrākṣīt pāṃśukūlam| tato'haṃ tatpāṃśukūlaṃ vāmena pādenākramya dakṣiṇaṃ hastaṃ prasāryāvanato'bhūttadrahītum|



atha bhaumā devā antarīkṣāṇāṃ devānāṃ ghoṣamanuśrāvayanti sma-āścaryaṃ mārṣā adbhutamidaṃ mārṣāḥ| yatra hi nāmaivaṃ mahārājakulaprasūtasya cakravartirājyaparityāginaḥ pāṃśukūle cittaṃ natamiti| antarīkṣā devā bhaumānāṃ devānāṃ śabdaṃ śratvā cāturmahārājikānāṃ devānāṃ ghoṣamudīrayanti sma| cāturmahārājikā devāstrāyatriṃśataḥ| trāyatriṃśā yāmānām| yāmāstuṣitānām| tuṣitā nirmāṇaratīnām| nirmāṇaratayaḥ paranirmitavaśavartinām| paranirmitavaśavartino yāvad brahmakāyikānām| iti hi bhikṣavastatkṣaṇaṃ tallavaṃ tanmuhūrtaṃ yāvadakaniṣṭhabhuvanādekaghoṣa ekasaṃnirnādo'bhyudgato'bhūt āścaryamidaṃ mārṣā adbhutamidam| yatra hi nāmaivaṃ mahārājakulaprasūtasya cakravartirājyaparityāginaḥ pāṃśukūle cittaṃ natamiti||



atha bodhisattvasya punarapyetadabhavat-labdhaṃ mayā pāṃśukūlam| sacedudakaṃ labheyam, śobhanaṃ syāditi| tatastatraiva devatā pāṇinā mahīṃ parāhanti sma| tatra puṣkariṇī prādurabhūt| adyāpi sā pāṇihateti puṣkariṇī saṃjñāyate||



punarapi bodhisattvasyaitadabhavat-labdhaṃ mayā pānīyam| sacecchilāṃ labheyam, yatredaṃ pāṃśukūlaṃ prakṣālayeyam, śobhanaṃ syāt| atha tatraiva śakreṇa śilā tatkṣaṇamevopanikṣiptābhūt| tato bodhisattvastatpāṃśukūlaṃ prakṣālayati sma||



atha śakro devarājo bodhisattvamevamāha-dadasvedaṃ satpuruṣa mahyam| ahaṃ prakṣālayiṣyāmīti| tato bodhisattvaḥ svayaṃkāritāṃ pravrajyāyāḥ saṃdarśayituṃ tatpāṃśukūlaṃ śakrasyādatvā svayameva prakṣālayati sma| sa śrāntaḥ klāntakāyo'vatīrya puṣkariṇīmuttariṣyāmīti| māreṇa ca pāpīyasā īrṣyādharmaparītena puṣkariṇyā atyucchritāni taṭāni nirmitānyabhūvan| tasyāśca puṣkariṇyāstīre mahān kukubhapādapaḥ| tatra devatāṃ bodhisattvo lokānuvṛttyā devatānugrahārthaṃ cābravīt-āhara devate vṛkṣaśākhāmiti| tayā vṛkṣaśākhāvanāmitābhūt| tāṃ bodhisattvo'balambyottarati sma| uttīrya ca tasya kakubhapādapasyādhastāttatpāṃśukūlaṃ saṃghāṭīkṛtya āsīvyati sma| adyāpi tat pāṃśukūlaṃ sīvanamityevaṃ saṃjñāyate sma||



atha vimalaprabho nāma śuddhāvāsakāyiko devaputraḥ, sa divyāni cīvarāṇi kāṣāyaraṅgaraktāni kalpikāni śramaṇasārūpyāṇi bodhisattvāyopanāmayati sma| bodhisattvaśca tāni gṛhītvā pūrvāhṇe nivāsya saṃghāṭīprāvṛtya gocaragrāmābhimukho'bhut||



tatra devatābhirurubilvāsenāpatigrāmake nandikagrāmikaduhituḥ sujātāyā ārocitamabhūdardharātrasamaye-yadarthaṃ tvaṃ mahāyajñaṃ yajase tasmādvratāduttīrṇaḥ saḥ| subhagamaudārikamāhāramāhariṣyati| tvayā ca pūrve praṇidhānaṃ kṛtam-mama bhojanaṃ bhuktvā bodhisattvo'nuttarāṃ samyaksaṃbodhimabhisaṃbudhyeta iti| yatte karaṇīyaṃ tatkuruṣveti|



atha khalu bhikṣavaḥ sujātā nandikagrāmaduhitā teṣāṃ devatānāṃ tadvacanaṃ śrutvā śīghraṃ gosahasrasya kṣīrātsaptakṛtsāroddhṛtādagryamojomaṇḍaṃ gṛhṇīte sma| gṛhītvā ca sā tatkṣīra(mabhinavama)bhinavaistaṇḍulairabhinavāyāṃ sthālyāmabhinavāṃ cullīmupalipya tadbhojanaṃ sādhayati sma| tasmiṃśca sādhyamāne imāni pūrvanimittāni saṃdṛśyante sma-tasmin khalvapi kṣīre śrīvatsasvastikanandyāvartapadmavardhamānādīni maṅgalyāni saṃdṛśyante sma| tatastasyā etadabhūt-yādṛśānīmāni pūrvanimittāni saṃdṛśyante, niḥsaṃśayamidaṃ bhojanaṃ bhuktvā bodhisattvo'nuttarāṃ samyaksaṃbodhiṃ prāpsyati| sāmudrajñānavidhijñaśca naimittikastaṃ pradeśaṃ prāpto'bhūt| so'pi tathaivāmṛtādhigamanameva vyākṛtavān| tataḥ sujātā taṃ pāyasaṃ pakvaṃ sthaṇḍilamupalipya puṣpairavakīrya gandhodakenābhyukṣya āsanaṃ prajñāpya satkṛtyottarāṃ nāma ceṭīmāmantrayate sma-gacchottare brāhmaṇamānaya| ahamidaṃ madhupāyasamavalokayāmi| sādhvārya iti pratiśrutya uttarā pūrvāṃ diśamagamat| sā tatra bodhisattvaṃ paśyati sma| tathaiva dakṣiṇām| bodhisattvameva paśyati sma| evaṃ paścimāmuttarāmeva diśaṃ gacchati sma, tatra tatra bodhisattvamevādrākṣīt| tena khalu punaḥ samayena śuddhāvāsakāyikairdevaputraiḥ sarve'nyatīrthikā nigṛhītā abhūvan| na kaścit saṃdṛśyate sma| tataḥ sā āgatvā svāminīmevamāha-na khalvārye anyaḥ kaścid dṛśyate śramaṇo vā brāhmaṇo vā, anyatra yato yata eva gacchāmi, tatra tatra śramaṇameva sundaraṃ paśyāmi| sujātā āha-gacchottare sa eva brāhmaṇaḥ, sa eva śramaṇaḥ| tasyaivārthe'yamārambhaḥ| tamevānayeti| sādhvārye ityuttarā gatvā bodhisattvasya caraṇayoḥ praṇipatya sujātāyā nāmnopanimantrayate sma| tato bhikṣavo bodhisattvaḥ sujātāyā grāmikaduhiturniveśanaṃ gatvā prajñapta evāsane nyaṣīdat| atha khalu bhikṣavaḥ sujātā grāmikaduhitā suvarṇamayīṃ pātrīṃ madhupāyasapūrṇāṃ bodhisattvasyopanāmayati sma||



atha bodhisattvasyaitadabhavat-yādṛśamidaṃ sujātayā bhojanamupanāmitam, niḥsaṃśayamahamadyainaṃ bhojanaṃ bhuktvā anuttarāṃ samyaksaṃbodhimabhisaṃbhotsyate||



atha bodhisattvastadbhojanaṃ pratigṛhya sujātāṃ grāmikaduhitarametadavocat-iyaṃ bhagini suvarṇapātrī| kiṃ kriyatām? sā āha-tavaiva bhavatviti| bodhisattva āha-na mamedṛśena bhājanena prayojanam| sujātā āha-yatheṣṭaṃ kriyatām| nāhaṃ vinā bhājanena kasyacidbhojanaṃ prayacchāmi||



atha bodhisattvastaṃ piṇḍapātramādāyorubilvāyā niṣkramya nāganadīṃ pūrvāhṇakālasamaye nadīṃ nairañjanāmupasaṃkramya taṃ piṇḍapātraṃ cīvarāṇi caikānte nikṣipya nadīṃ nairañjanāmavatarati sma gātrāṇi śītalīkartum||



bodhisattvasya khalu punarbhikṣavaḥ snāyato'nekāni devaputraśatasahasrāṇi divyāgurucandanacūrṇavilepanairnadīmāloḍayanti sma| divyāni ca nānāvarṇāni kusumāni jale kṣipanti sma yaduta bodhisattvasya pūjākarmaṇe||



tena khalu punaḥ samayena nairañjanā nadī divyairgandhaiḥ puṣpaiśca samākulā vahati sma| yena ca gandhodakena bodhisattvaḥ snāto'bhūt, taṃ devaputrakoṭīniyutaśatasahasrāṇyabhyutkṣipya svakasvakāni bhavanāni nayanti sma caityārthaṃ pūjārthaṃ ca||



yāni ca bodhisattvasya keśaśmaśrūṇyabhūvan, tāni sarvāṇi sujātā grāmikaduhitā maṅgalyānīti kṛtvā caityārthaṃ pūjārthaṃ ca parigṛhṇīte sma||



nadyuttīrṇaśca bodhisattvaḥ pulinaṃ nirīkṣate sma upaveṣṭukāmaḥ| atha yā nairañjanāyāṃ nadyāṃ nāgakanyā sā dharaṇitalādabhyudgabhya maṇimayaṃ (manoramaṃ) bhadrāsanaṃ bodhisattvāyopanāmayati sma| tatra bodhisattvo niṣadya yāvadarthaṃ taṃ madhupāyasaṃ paribhuṅkte sma sujātāyā grāmikaduhituranukampāmupādāya| paribhujya ca tāṃ suvarṇapātrīmanapekṣo vāriṇi prākṣipati sma| kṣiptamātrāṃ ca tāṃ sāgaro nāgarājaścittikārabahumānajāto gṛhītvā svabhavanābhimukhaḥ prasthito'bhut pūjārheti kṛtvā| atha daśaśatanayanaḥ puraṃdaro garuḍarūpamabhinirmāya vajratuṇḍo bhūtvā sāgarasya nāgarājasyāntikāttāṃ suvarṇapātrīṃ hartumārabdhaḥ| yadā na śaknoti sma, tadā svarūpeṇādareṇa yācitvā trāyatriṃśadbhavanaṃ nītavān pūjārthaṃ caityārthaṃ ca| nītvā pātrīyātrāṃ nāma parvaṇi pravartitavān| adyāpi ca trāyatriṃśeṣu deveṣu pratisaṃvatsaraṃ pātrīmaho vartate| tacca bhadrāsanaṃ tayaiva nāgakanyayā parigṛhītaṃ caityārthaṃ pūjārthaṃ ca||



samantaparibhuktaśca bhikṣavo bodhisattvenaudārika āhāraḥ| atha tatkṣaṇameva bodhisattvasya puṇyabalena prajñābalena pūrvikā kāye śubhavarṇapuṣkaratā prādurabhūt| dvātriṃśacca mahāpuruṣalakṣaṇāni aśītiścānuvyañjanāni vyāmaprabhatā ca| tatredamucyate—



ṣaḍvarṣa vrata uttaritva bhagavān evaṃ matiṃ cintayan

so'haṃ dhyānaabhijñajñānabalavānevaṃ kṛśāṅgo'pi san|

gaccheyaṃ drumarājamūlaviṭapaṃ sarvajñatāṃ buddhituṃ

no me syādanukampitā hi janatā evaṃ bhavet paścimā||23||



yattvaudārika bhuktva bhojanavaraṃ kāye balaṃ kṛtvanā

gaccheyaṃ drumarājamūlaviṭapaṃ sarvajñatāṃ budhyitum|

mā haivetvarapuṇya devamanujā lūhena jñānekṣiṇo

no śaktā siya budhyanāya amṛtaṃ kāyena te durbalāḥ||24||



sā ca grāmikadhīta pūrvacaritā nāmnā sujātā iti

yajñā nityu yajāti evamanasā siddhe vrataṃ nāyake|

sā devāna niśāmya codana tadā gṛhyā madhūpāyasaṃ

upagamyā naditīri hṛṣṭamanasā nairañjanāyāḥ sthitā||25||



so cākalpasahasracīrṇacarito śāntapraśāntendriyo

devairnāgagaṇairṛṣī parivṛto āgatya nairañjanām|

tīrṇastāraku pārasattva matimāṃ snāne matiṃ cintayan

oruhyā nadi snāpi śuddhavimalo lokānukampī muniḥ||26||



devā koṭisahasra hṛṣṭamanasā gandhāmbu cūrṇāni ca

oruhyā nadi loḍayanti salilaṃ snānārtha sattvottame|

snānā snātvana bodhisattva vimalastīre sthitaḥ sūrataḥ

harṣurdevasahasra snānasalilaṃ pūjārtha sattvottame||27||



kāṣāyāni ca vastra nirmala śubhā tā devaputro dade

kalpīyāni ca saṃnivāsya bhagavāṃstīre hi nadyāḥ sthitaḥ|

nāgākanya udagra hṛṣṭamanasā bhadrāsanaṃ sā nyaṣīt

yatrāsau niṣasāda śāntamanaso lokasya cakṣuṣkaraḥ||28||



dattvā bhojanu sā sujāta matimāṃ svarṇāmaye bhājane

vanditvā caraṇāni sā pramuditā paribhuṅkṣva me sārathe|

bhuktvā bhojanu yāvadartha matimān pātrīṃ jale prākṣipat

tāṃ jagrāha puraṃdaraḥ suraguruḥ pūjāṃ kariṣyāmyaham||29||



yada bhuktaṃ ca jinena bhojanavaraṃ odārikaṃ tatkṣaṇe

tasyā kāyabalaṃ ca tejaśiriyā pūrvaṃ yathā saṃsthitam|

dharmā kṛtva kathā sujāta maruṇāṃ kṛtvā ca arthaṃ bahuṃ

siṃho haṃsagatirgajendragamano bodhidrumaṃ saṃsthitaḥ||30||



|| iti śrīlalitavistare nairañjanāparivarto nāmāṣṭādaśamo'dhyāyaḥ||