• Home
• Canon Text
• Romanized
• sūtrapiṭaka
• jātaka
• 13 unmādayantī-jātakam

13 unmādayantī-jātakam

Technical Details

13. unmādayantī-jātakam



tīvraduḥkhāturāṇāmapi satāṃ nīcamārganiṣpraṇayatā bhavati svadhairyāvaṣṭambhāt| tadyathānuśrūyate-



satyatyāgopaśamaprajñādibhirguṃṇātiśayairlokahitārthamudyacchamānaḥ kila bodhisattvaḥ kadācicchibīnāṃ rājā babhūva sākṣāddharma iva vinaya iva piteva prajānāmupakārapravṛttaḥ|



doṣapravṛtterviniyamyamāno niveśyamānaśca guṇābhijātye|

pitreva putraḥ kṣitipena tena nananda lokadvitaye'pi lokaḥ||1||



samaprabhāvā svajane jane ca dharmānugā tasya hi daṇḍanītiḥ|

adharmyamāvṛtya janasya mārgaṃ sopānamāleva divo babhūva||2||



dharmānvayaṃ lokahitaṃ sa paśyaṃstadekakāryoṃ naralokapālaḥ|

sarvātmanā dharmapathe'bhireme tasyopamardaṃ ca parairna sehe||3||



atha tasya rājñaḥ pauramukhyasya duhitā śrīriva vigrahavatī sākṣādratirivāpsarasāmanyatameva parayā rūpalāvaṇyasaṃpadopetā paramadarśanīyā strīratnasaṃmatā babhūva|



avītarāgasya janasya yāvatsā locanaprāpyavapurbabhūva|

tāvatsa tadrūpaguṇāvabaddhāṃ na dṛṣṭimutkampayituṃ śaśāka||4||



ataśca tasyā unmādayantītyeva bāndhavā nāma cakruḥ| atha tasyāḥ pitā rājñaḥ saṃviditaṃ kārayāmāsa-strīratnaṃ te deva viṣaye prādurbhūtam| yatastatpratigrahaṃ visarjanaṃ vā prati devaḥ pramāṇamiti| atha sa rājā strīlakṣaṇavido brāhmaṇān samādideśa-paśyantvenāṃ tatrabhavantaḥ kimasāvasmadyogyā na veti| atha tasyāḥ pitā tānbrāhmaṇān svabhavanamabhinīyonmādayantīmuvāca-bhadre svayameva brāhmaṇān pariveṣayeti| sā tatheti pratiśrutya yathākramaṃ brāhmaṇān pariveṣayitumupacakrame| atha te brāhmaṇāḥ



tadānanodvīkṣaṇaniścalākṣā manobhuvā saṃhriyamāṇadhairyāḥ|

anīśvarā locanamānasānāmāsurmadeneva viluptasaṃjñāḥ||5||



yadā ca naiva śaknuvanti sma pratisaṃkhyānadhīranibhṛtamavasthātuṃ, kuta eva bhoktum| athaiṣāṃ cakṣuṣpathādutsārya svāṃ duhitaraṃ sa gṛhapatiḥ svayameva brāhmaṇān pariveṣya visarjayāmāsa| atha teṣāṃ buddhirabhavat-kṛtyārūpamiva khalvidamatimanoharamasyā dārikāyā rūpacāturyam| yato naināṃ rājā draṣṭumapyarhati kutaḥ punaḥ patnītvaṃ gamayitum| anayā hi rūpaśobhayā niyatamasyonmāditahṛdayasya dharmārthakāryapravṛttervisrasyamānotsāhasya rājakāryakālātikramāḥ prajānāṃ hitasukhodayapathamupapīḍayantaḥ parābhavāya syuḥ|



iyaṃ hi saṃdarśanamātrakeṇa kuryānmunīnāmapi siddhivighnam|

prāgeva bhāvārpitadṛṣṭivṛṣṭeryūnaḥ kṣitīśasya sukhe sthitasya||6||



tasmādidamatra prāptakālamiti yathāprastāvamupetya rājñe nivedayāmāsuḥ-dṛṣṭāsmābhirmahārāja sā kanyakā| asti tasyā rūpacāturyamātrakamapalakṣaṇopaghātaniḥśrīkaṃ tu| yato naināṃ draṣṭumapyarhati devaḥ, kiṃ punaḥ patnītvaṃ gamayitum|



kuladvayasyāpi hi ninditā strī yaśo vibhūtiṃ ca tiraskaroti|

nimagnacandreva niśā sameghā śobhāṃ vibhāgaṃ ca divaspṛthivyoḥ||7||



iti śrutārthaḥ sa rājā-apalakṣaṇā kilāsau, na ca me kulānurūpeti tasyāṃ vinivṛttābhilāṣo babhūva| anarthitāṃ tu vijñāya rājñaḥ sa gṛhapatistāṃ dārikāṃ tasyaiva rājño'mātyāyābhipāragāya prāyacchat| atha kadācitsa rājā kramāgatāṃ kaumudīṃ svasminpuravare niṣaktaśobhāṃ draṣṭumutsukamanā rathavaragataḥ siktasaṃmṛṣṭarathyāntarāpaṇamucchritavicitradhvajapatākaṃ samantataḥ puṣpopahāraśabalabhūmibhāgadhavalaṃ pravṛttanṛttagītahāsyalāsyavāditraṃ puṣpadhūpacūrṇavāsamālyāsavasnānānulepanāmodaprasṛtasurabhigandhi prasāritavividharucirapaṇyaṃ tuṣṭapuṣṭojjvalataraveṣapaurajānapadasaṃbādharājamārgaṃ puravaramanuvicaraṃstasyāmātyasya bhavanasamīpamupajagāma| athonmādayantyapalakṣaṇā kilāhamityanena rājñāvadhūteti samutpannāmarṣā rājadarśanakutūhalena nāma saṃdṛśyamānarūpaśobhā vidyudiva ghanaśikharaṃ harmyatalamavabhāsayantī vyatiṣṭhata| śaktirasyedānīmastvapalakṣaṇādarśanādavicalitadhṛtismṛtimātmānaṃ dhārayitumiti| atha tasya rājñaḥ puravaravibhūtidarśanakutūhalaprasṛtā dṛṣṭirabhimukhasthitāyāṃ sahasaiva tasyāmapatat| atha sa rājā-



prakāmamantaḥpurasundarīṇāṃ vapurvilāsaiḥ kalitekṣaṇo'pi|

anuddhato dharmapathānurāgādudyogavānindriyanirjaye'pi| 8||



vipuladhṛtiguṇo'pyapatrapiṣṇuḥ parayuvatīkṣaṇaviklavekṣaṇo'pi|

uditamadanavismayaḥ striyaṃ tāṃ ciramanimeṣavilocano dadarśa||9||



kaumudī kiṃ nviyaṃ sākṣādbhavanasyāsya devatā|

svargastrī daityayoṣidvā na hyetanmānuṣaṃ vapuḥ||10||



iti vicārayata eva tasya rājñastaddarśanāvitṛptanayanasya sa rathastaṃ deśamativartamāno na manorathānukūlo babhūva| atha sa rājā śūnyahṛdaya iva tadgataikāgramanāḥ svabhavanamupetya manmathākṣiptadhṛtiḥ sunandaṃ sārathiṃ rahasi paryapṛcchat-



sitaprākārasaṃvītaṃ vetsi kasya nu tadgṛham|

kā sā tatra vyarociṣṭa vidyutsita ivāmbude||11||



sārathiruvāca-asti devasyābhipārago nāmāmātyamukhyaḥ| tasya tadgṛhaṃ tasyaiva ca sā bhāryā kirīṭavatsasya duhitā unmādayantī nāmeti| tadupaśrutya sa rājā parabhāryeti vitānībhūtahṛdayaścintāstimitanayano dīrghamuṣṇamabhiniśvasya tadarpitamanāḥ śanairātmagatamuvāca-



anvartharamyākṣarasaukumāryamaho kṛtaṃ nāma yathedamasyāḥ|

unmādayantīti śucismitāyāstathā hi sonmādamivākaronmām||12||



vismartuṃmenāmicchāmi paśyāmīva ca cetasā|

sthitaṃ tasyāṃ hi me cetaḥ sā prabhutvena tatra vā||13||



parasya nāma bhāryāyāṃ mamāpyevamadhīratā|

tadunmatto'smi saṃtyakto lajjayevādya nidrayā||14||



tasyā vapurvilasitasmitavīkṣiteṣu

saṃrāganiścalamateḥ sahasā svanantī|

kāryāntarakramanivedanadhṛṣṭaśabdā

vidveṣamuttudati cetasi nālikā me||15||



iti sa rājā madabalavicalitadhṛtirvyavasthāpayannapyātmānamāpāṇḍukṛśatanuḥ pradhyānaviniśvasitavijṛmbhaṇaparaḥ pravyaktamadanākāro babhūva|



dhṛtyā mahatyāpi niguhyamānaḥ sa bhūpatestasya manovikāraḥ|

mukhena cintāstimitekṣaṇena kārśyena ca vyaktimupājagāma||16||



atheṅgitākāragrahaṇanipuṇamatirabhipārago'mātyastaṃ rājño vṛttāntaṃ sakāraṇamupalabhya snehāttadatyayāśaṅko jānānaścātibalatāṃ madanasya rahasi rājānaṃ saṃviditaṃ samupetya kṛtābhyanujño vijñāpayāmāsa-



adyārcayantaṃ naradeva devānsākṣādupetyāmburuhākṣa yakṣaḥ|

māmāha nāvaiṣi nṛpasya kasmādunmādayantyāṃ hṛdayaṃ niviṣṭam||17||



ityevamuktvā sahasā tiro'bhūdvimarśavānityahamabhyupetaḥ|

taccettathā deva kimetadevamasmāsu te niṣpraṇayatvamaunam||18||



tatpratigrahītumenāmarhati madanugrahārthaṃ deva iti| atha rājā pratyādeśāllajjāvanatavadano madanavaśagato'pi svabhyastadharmasaṃjñatvādaviklavībhūtadhairyaḥ pratyākhyānaviśadākṣaramenamuvāca-naitadasti| kutaḥ ?



puṇyāccyutaḥ syāmamaro na cāsmi vidyācca naḥ pāpamidaṃ jano'pi|

tadviprayogācca mano jvalaṃtsvāṃ vahniḥ purā kakṣamiva kṣiṇoti||19||



yaccobhayorityahitāvahaṃ syālloke parasminniha caiva karma|

tadyasya hetorabudhā bhajante tasyaiva hetorna budhā bhajante||20||



abhipāraga uvāca-alamatra devasya dharmātikramāśaṅkayā|

dāne sāhāyyadānena dharma eva bhavettava|

dānavighnāttvadharmaḥ syāttāṃ matto'pratigṛhṇataḥ||21||



kīrtyuparodhāvakāśamapi cātra devasya na paśyāmi| kutaḥ ?

āvābhyāmidamanyaśca ka eva jñātumarhati|

janāpavādādāśaṅkāmato manasi mā kṛthāḥ||22||



anugrahaścaiṣa mama syānna pīḍā| kutaḥ ?

svāmyarthacaryārjitayā hi tuṣṭyā nirantare cetasi ko vighātaḥ|

yataḥ sukāmaṃ kuru deva kāmamalaṃ madutpīḍanaśaṅkayā te||23||



rājovāca-śāntaṃ pāpam|

vyaktamasmadatisnehānna tvayaitadapekṣitam|

yathā dāne na sarvasminsācivyaṃ dharmasādhanam||24||



yo madarthamatisnehātsvān prāṇānapi nekṣate|

tasya bandhuviśiṣṭasya sakhyurbhāryā sakhī mama||25||



tadayuktaṃ māmatīrthe pratārayitum| yadapi ceṣṭaṃ naitadanyaḥ kaścijjñāsyatīti, kimevamidamapāpaṃ syāt?



adṛśyamāno'pi hi pāpamācaranviṣaṃ niṣevyeva kathaṃ samṛdhnuyāt|

na taṃ na paśyanti viśuddhacakṣuṣo divaukasaścaiva narāśca yoginaḥ||26||



kiṃ ca bhūyaḥ,

śraddadhīta ka etacca yathāsau tava na priyā|

tāṃ parityajya sadyo vā vighātaṃ na samāpnuyāḥ||27||



abhipāraga uvāca-

saputradāro dāso'haṃ svāmī tvaṃ daivataṃ ca me|

dāsyāmasyāṃ yato deva kaste dharmavyatikramaḥ||28||



yadapi ceṣṭaṃ priyā mameyamiti kim ?



mama priyā kāmada kāmameṣā tenaiva ditsāmi ca tubhyamenām|

priyaṃ hi dattvā labhate paratra prakarṣaramyāṇi janaḥ priyāṇi||29||



yataḥ pratigṛhṇātvevaināṃ deva iti| rājovāca-mā maivam| akrama eṣaḥ| kutaḥ ?



ahaṃ hi śastraṃ niśitaṃ viśeyaṃ hutāśanaṃ visphuradarciṣaṃ vā|

na tveva dharmādadhigamya lakṣmīṃ śakṣyāmi tatraiva punaḥ prahartuṃm||30||



abhipāraga uvāca-yadyenāṃ madbhāryeti devo na pratigrahītumicchatyayamahamasyāḥ sarvajanaprārthanāviruddhaveśyāvratamādiśāmi| tata enāṃ devaḥ pratigṛhṇīyāditi|



rājovāca-kimunmatto'si?

aduṣṭāṃ saṃtyajanbhāryāṃ matto daṇḍamavāpnuyāḥ|

sa dhigvādāspadībhūtaḥ paratreha ca dhakṣyase||31||



tadalamakāryanirbandhitayā| nyāyābhiniveśī bhaveti|

abhiupāraga uvāca-

dharmātyayo me yadi kaścidevaṃ janāpavādaḥ sukhaviplavo vā|

pratyudgamiṣyāmyurasā tu tattattvatsaukhyalabdhena manaḥsukhena||32||



tvattaḥ paraṃ cāhavanīyamanyaṃ loke na paśyāmi mahīmahendra|

unmādayantī mama puṇyavṛddhyai tāṃ dakṣiṇāmṛtvigiva pratīccha||33||



rājovāca-kāmamasmadatisnehādanavekṣitātmahitāhitakramo madarthacaryāsamudyogastavāyam| ata eva tu tvāṃ viśeṣato nopekṣitumarhāmi| naiva khalu lokāpavādaniḥśaṅkena bhavitavyam| paśya,



lokasya yo nādriyate'pavādaṃ dharmānapekṣaḥ parataḥ phalaṃ vā|

jano na viśvāsamupaiti tasmindhruvaṃ ca lakṣmyāpi vivarjyate saḥ||34||



yatastvāṃ bravīmi

mā te rociṣṭa dharmasya jīvitārthe vyatikramaḥ|

niḥsaṃdigdhamahādoṣaḥ sasandehakṛśodayaḥ||35||



kiṃ ca bhūyaḥ,

nindādiduḥkheṣu parānnipātya neṣṭā satāmātmasukhapravṛttiḥ|

eko'pyanutpīḍya parānato'haṃ dharme sthitaḥ svārthadhuraṃ prapatsye||36||



abhipāraga uvāca-svāmyarthaṃ bhaktivaśena carato mama tāvadatra ka evādharmāvakāśaḥ syāddevasya vā dīyamānāmenāṃ pratigṛhṇataḥ| yataḥ sanaigamajānapadāḥ śibayaḥ kimatrādharma iti brūyuḥ| tat pratigṛhṇātvevaināṃ deva iti|



rājovāca-addhā madarthacaryāpraṇayimatirbhavān| idaṃ tvatra cintayitavyam-sanaigamajānapadānāṃ vā śibīnāṃ tava mama vā ko'smākaṃ dharmavittama iti|



athābhipāragaḥ sasaṃbhramo rājānamuvāca-

bṛddhopasevāsu kṛtaśramatvācchrutādhikārānmatipāṭavācca|

trivargavidyātiśayārthatattvaṃ tvayi sthitaṃ deva bṛhaspatau ca| 37||



rājovāca-tena hi na māmatra pratārayitumarhasi| kutaḥ?

narādhipānāṃ cariteṣvadhīnaṃ lokasya yasmādahitaṃ hitaṃ ca|

bhaktiṃ prajānāmanucintya tasmātkīrtikṣame satpatha eva raṃsye||38||



jihmaṃ śubhaṃ vā vṛṣabhapracāraṃ gāvo'nugā yadvadanuprayānti|

utkṣiptaśaṅkāṅkaśanirvighaṭṭaṃ prajāstathaiva kṣitipasya vṛttim||39||



api paśyatu tāvadbhavān|

ātmānamapi cecchaktirna syātpālayituṃ mama|

kā nvavasthā janasyāsya matto rakṣābhikāṅkṣiṇaḥ||40||



iti prajānāṃ hitamīkṣamāṇaḥ svaṃ caiva dharmaṃ vimalaṃ yaśaśca|

necchāmi cittasya vaśena gantumahaṃ hi netā vṛṣavatprajānām||41||



athābhipārago'mātyastena rājño'vasthānena prasāditamanāḥ praṇamya rājānaṃ prāñjalirityuvāca-



aho prajānāmatibhāgyasampadyāsāṃ tvamevaṃ naradeva goptā|

dharmānurāgo hi sukhānapekṣastapovanastheṣvapi mṛgya eva||42||



mahacchabdo mahārāja tvayyevāyaṃ virājate

viguṇeṣu guṇoktirhi kṣeparūkṣatarākṣarā||43||



vismayo'nibhṛtatvaṃ vā kiṃ mamaitāvatā tvayi|

samudra iva ratnānāṃ guṇānāṃ yastvamākaraḥ||44||



tadevaṃ tīvraduḥkhāturāṇāmapi satāṃ nīcamārganiṣpraṇayatā bhavati svadhairyāvaṣṭambhāt svabhyastadharmasaṃjñatvācceti dhairyadharmābhyāse ca yogaḥ kārya iti|



ityunmādayantī-jātakaṃ trayodaśam|